Ίσως, πολλοί, να έχουν ακούσει ανθρώπους να συμβουλεύουν πως πρέπει να προσέχουμε το ανοσοποιητικό μας σύστημα, για να είμαστε υγιείς, να έχουμε καλή διατροφή, φυσική κατάσταση και να κοιμόμαστε καλά.

Τι είναι, όμως, το ανοσοποιητικό σύστημα και τι σχέση έχει τελικά με τη διατήρηση της υγείας μας;  

Με τον όρο αυτό, εννοούμε όλους τους μηχανισμούς άμυνας που χρησιμοποιεί ένας οργανισμός, για να αποφύγει να ασθενήσει.  Στον στρατό αυτό, περιλαμβάνονται διαφορετικά κύτταρα, όργανα και πρωτεΐνες[1].  

Αν το ανοσοποιητικό δε λειτουργεί σωστά, μπορούν να προκληθούν ποικίλες ασθένειες, όπως αλλεργίες και καρκίνος. Eδώ, συγκαταλέγονται και τα αυτοάνοσα νοσήματα, μια περίεργη κατάσταση κατά την οποία ο οργανισμός αναγνωρίζει ως εχθρό στοιχεία του ίδιου κι επιτίθεται στον εαυτό του. Επίσης, μπορεί να σχετίζεται και με νοσήματα που δεν έχουν, σε πρώτη όψη, σχέση με το ανοσοποιητικό (π.χ. Αlzheimer’s)[2].  

Ως ένας καλά οργανωμένος στρατός, το ανοσοποιητικό έχει γραμμές άμυνας με διαφορετικούς ρόλους. Χωρίζεται σε δύο μεγάλα τάγματα: το έμφυτο και το προσαρμοστικό ανοσοποιητικό. 

Το έμφυτο ανοσοποιητικό:  

Πρόκειται για τον στρατό που υπάρχει πάντα και είναι σε ετοιμότητα να αντιμετωπίσει πιθανή απειλή. Oι μηχανισμοί άμυνας εδώ είναι ίδιοι για κάθε παθογόνο. Γι’ αυτό τον λόγο, το έμφυτο ανοσοποιητικό ονομάζεται και μη ειδικό. Αυτή η άμυνα, κάποιες φορές, είναι αρκετή, για να αντιμετωπιστεί η απειλή, αλλά κάποιες άλλες δεν είναι. Τότε χρειάζεται η επιστράτευση άλλων πιο ειδικών μηχανισμών.[2] 

Με τη σειρά του το έμφυτο ανοσοποιητικό χωρίζεται σε δύο γραμμές άμυνας: 

1η γραμμή άμυνας (φραγμοί) 

Σε αυτή συγκαταλέγονται τα τείχη που υψώνει ο οργανισμός, για να προστατευτεί από το άμεσο περιβάλλον. Ένα τέτοιο τείχος είναι το δέρμα. Πέρα από φυσικό φραγμό, στο δέρμα κατοικούν και «καλά» μικρόβια, σύμμαχοί μας που πολεμούν τα παθογόνα. Επίσης, ο ιδρώτας και το σμήγμα που εκκρίνονται καταπολεμούν μικρόβια. [3] 

2η γραμμή άμυνας (κύτταρα και πρωτεΐνες)  

Εδώ ανήκουν κύτταρα με ποικίλες λειτουργίες και πρωτεΐνες που συμβάλλουν στην καταπολέμηση των παθογόνων είτε με το να επιτίθενται άμεσα σε αυτούς, είτε με το να δίνουν σήμα σε άλλα κύτταρα και πρωτεΐνες να επιτεθούν. 

Το προσαρμοστικό ανοσοποιητικό =  3η γραμμή άμυνας 

Σε αυτή τη γραμμή άμυνας ανήκουν οι μηχανισμοί που είναι εξειδικευμένοι για κάθε διαφορετική πιθανή απειλή. Αυτή η άμυνα ενεργοποιείται όταν οι μη ειδικοί μηχανισμοί δεν είναι αρκετά αποτελεσματικοί, να κατατροπώσουν τον εχθρό. 

Τα στρατεύματα αυτής της κατηγορίας είναι δύο ειδών: 

1. Κύτταρα που επιτίθενται στον εχθρό. 

1. Κύτταρα που παράγουν ειδικές πρωτεΐνες, τα αντισώματα.[4] 

Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά τι είναι τα αντισώματα. 

Tα αντισώματα διαδραματίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού. Μπορούν και αναγνωρίζουν με μεγάλη ειδικότητα στοιχεία «ξένα» στον οργανισμό μας, με σκοπό να τα απομακρύνουν/καταστρέψουν ή λειτουργώντας ως σήμα αναγνώρισης των παθογόνων από άλλα στοιχεία του ανοσοποιητικού. Τα αντισώματα αναγνωρίζουν τα «ξένα» στοιχεία με το να προσδένονται σε αυτά σαν δυο κομμάτια παζλ που ενώνονται ειδικά μεταξύ τους.  

Από όλα τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ιδιαίτερα έξυπνο!

Δύο είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτού του συστήματος. Στο ένα έχουμε ήδη αναφερθεί και είναι η εξειδίκευση. Το άλλο είναι η μνήμη. [3]

Ναι!

Το ανοσοποιητικό έχει τη δυνατότητα να θυμάται τους προηγούμενους εισβολείς και να δημιουργεί τα ανάλογα στρατεύματα, τα οποία βρίσκονται σε ετοιμότητα, σε περίπτωση που ο ίδιος εισβολέας επιχειρήσει να επιτεθεί ξανά στον οργανισμό μας.

Με αυτό τον τρόπο, μπορεί να κατατροπώσει τον εχθρό πολύ γρηγορότερα. Μάλιστα, κάποιες φορές μπορεί να γίνει τόσο γρήγορα και αποτελεσματικά που δεν εμφανίζουμε συμπτώματα ασθένειας κι έτσι δεν καταλαβαίνουμε καν ότι προσβληθήκαμε. 

Έχοντας αντιληφθεί την αξία του ανοσοποιητικού, η επιστημονική κοινότητα καταβάλλει προσπάθειες να το ενισχύσει ή προσπαθεί στο εργαστήριο να αναπτύξει εργαλεία που μιμούνται τους ανοσοποιητικούς μηχανισμούς, τα οποία μετά μπορούν να χορηγηθούν στον οργανισμό ως σύμμαχοι του ανοσοποιητικού. Ας γνωρίσουμε μερικά από αυτά. 

• Aναφερθήκαμε ήδη στο ρόλο των αντισωμάτων και την ικανότητά τους να αναγνωρίζουν με μεγάλη ειδικότητα στοιχεία «ξένα» στον οργανισμό μας. Οι ερευνητές επιχειρούν να εκμεταλλεύονται αυτή την ειδικότητα χρησιμοποιώντας τα αντισώματα ως μεταφορείς άλλων ουσιών στον οργανισμό. Οι ουσίες αυτές μπορεί να είναι φάρμακα τα οποία επιθυμούμε να κινηθούν εναντίον ενός συγκεκριμένου στόχου (πχ. καρκινικά κύτταρα) με επιτυχία, αλλά και χωρίς να βλάψουν φυσιολογικά υγιή κύτταρα.  
• Ακόμη ένα εργαλείο, αποτελούν κύτταρα του ανοσοποιητικού μας συστήματος που αφαιρούνται από τον οργανισμό, τροποποιούνται στο εργαστήριο και επανεισάγονται σε αυτόν. Στόχος αυτού του εγχειρήματος είναι να εξοπλιστούν με πιο ισχυρά όπλα. Προστίθενται, λοιπόν, στην επιφάνεια αυτών των κυττάρων μόρια που μπορούν να αναγνωρίζουν τις απειλές. Έτσι, εντοπίζοντας τον εχθρό αποτελεσματικά, τα κύτταρα σπεύδουν να σημάνουν επίθεση! [5]  

H Ανοσολογία αποτελεί ενεργό κλάδο έρευνας, όπου έχει σημειωθεί αλματώδης πρόοδος τα τελευταία χρόνια.

Την πιο πρόσφατη αναγνώριση αυτής της εξέλιξης αποτελεί το φετινό βραβείο Nobel Ιατρικής ή Φυσιολογίας σχετικά με την ανοσοθεραπεία στον καρκίνο.[6]

 Οι προσπάθειες αξιοποίησης της γνώσης που αποκτάται στον τομέα της Ανοσολογίας στην κλινική πράξη συνεχίζονται!