Αντιοξειδωτικά: μια λέξη που κυριαρχεί στις συζητήσεις περί υγιεινής διατροφής, στις ετικέτες των superfoods, στα συστατικά των αντιγηραντικών προϊόντων, ακόμα και στο εμφιαλωμένο νερό. Επιδιώκουμε καθημερινά την πρόληψή τους. Όμως, πόσοι από εμάς γνωρίζουν πραγματικά τι είναι τα αντιοξειδωτικά και με ποιόν τρόπο βελτιώνουν την υγεία μας;   

Προκειμένου να κατανοήσουμε τη σημασία των αντιοξειδωτικών, πρέπει πρώτα να μελετήσουμε έναν σημαντικό εχθρό της υγείας μας, τις ελεύθερες ρίζες. 

Τι είναι οι ελεύθερες ρίζες; 

Οι ελεύθερες ρίζες είναι βλαβερές ουσίες που προκύπτουν, όταν το εισπνεόμενο οξυγόνο αντιδράσει με χημικά στοιχεία ή χημικές ουσίες του ανθρώπινου οργανισμού (οξείδωση). Συγκεκριμένα, πρόκειται για ενώσεις που διαθέτουν ασύζευκτα ηλεκτρόνια, δηλαδή έχουν ηλεκτρονιακό έλλειμμα. Προκειμένου, λοιπόν, να καλύψουν το έλλειμμα, «αρπάζουν» ηλεκτρόνια από την κυτταρική μεμβράνη των κυττάρων, με αποτέλεσμα να καταστρέφεται το ευάλωτο μιτοχονδριακό DNA. Παράγονται από το ανθρώπινο σώμα με διάφορα ενδογένη συστήματα έπειτα από έκθεση σε διάφορες φυσικοχημικές συνθήκες ή λόγω παθολογικών καταστάσεων. (1) 

Στην κατηγορία των ελεύθερων ριζών συγκαταλέγονται και κάποιες ουσίες που δεν είναι ρίζες, αλλά προκαλούν τα ίδια προβλήματα και ονομάζονται δραστικές ουσίες οξυγόνου (Δ.Ε.Ο). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το οξυγόνο απλής κατάστασης, το οποίο προκύπτει από την ενεργοποίηση του ακίνδυνου εισπνεόμενου οξυγόνου τριπλής κατάστασης.  (2) 

Όταν πλεόν το σώμα δεν μπορεί να ρυθμίσει την παραγωγή τους, προκαλείται οξειδωτικό stress, δηλαδή αρνητική αύξηση λιπιδίων, πρωτεϊνών και DNA.(1)  Γι’ αυτό τον λόγο, μετά από έναν μαραθώνιο, λόγω της μεγάλης ποσότητας εισπνεόμενου οξυγόνου, παράγονται πολλά Δ.Ε.Ο στον οργανισμό των αθλητών, με αποτέλεσμα να ασθενούν. 

Η φυσική επιλογή, όμως, βρήκε τρόπο να χρησιμοποιήσει τα Δ.Ε.Ο και τις ελεύθερες ρίζες προς όφελος των οργανισμών και, συγκεκριμένα, για την καταστροφή μικροβίων. Επιπλέον, χρησιμοποιούνται κατά την οξειδωτική φωσφορυλίωση, τη διαδικασία παραγωγής ΑTP, του μορίου που αποθηκεύει μεγάλα ποσά ενέργειας στον οργανισμο.(3) 

Τι είναι τα αντιοξειδωτικά;  

Αντιοξειδωτικά ονομάζονται οι ουσίες που επιβραδύνουν τη διαδικασία της οξείδωσης. Μπορούν να λειτουργήσουν μέσω δυο οδών: 

Α. Την προληπτική παγίδευση, κατά την οποία τα αντιοξειδωτικά επιβραδύνουν τον ρυθμό έναρξης της αυτο-οξείδωσης. 

Β. Τη ριζική παγίδευση,  μέσω της οποίας επιβραδύνεται ο ρυθμός διάδοσης της οξείδωσης με τη βοήθεια αντιδράσεων ριζών υπεροξυλο-πολλαπλασιαστικής αλυσίδας. (4) 

Προέλευση αντιοξειδωτικών:

Ο οργανισμός μας έχοντας τους δικούς του ομοιοστατικούς μηχανισμούς, που του εξασφαλίζουν την επιβίωσή του, παράγει ενδογενώς αντιοξειδωτικά. Βρίσκονται κυρίως στις πρωτεΐνες του πλάσματος, των οποίων χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αλβουμίνη και η τρανσαφερίνη, οι οποίες με τη σειρά τους δεσμεύουν τα μεταλλικά ιόντα που καταλύουν τις οξειδωτικές αντιδράσεις. Είναι συνήθως μεγάλου μοριακού βάρους και έλαττωνουν τη δημιουργία Δ.Ε.Ο μετατρέποντας τα σε σχετικά σταθερές ενώσεις. Βασικά παραδείγματα είναι η καταλάση και η παραοξυνάση. (5) 

Ωστόσο, επειδή, όσο αυξάνεται η ηλικία, η συγκέντρωση τους στον οργανισμό ελαττώνεται, είναι σημαντική η πρόσληψη των αντιοξειδωτικών μέσα από τη διατροφή. Πρόκειται για λιποδιαλυτές ή υδατοδιαλυτές φυτικές ενώσεις, όπως η τοκοφερόλη, το β−καροτένιο, το λυκοπένιο, η βιταμίνη C και η λουτεΐνη, αλλά και πολυφαινόλες, στις οποίες ανήκει η μεγάλη κατηγορία των φλαβονοείδων. (5) 

Για να προσδιορίσουμε την αντιοξειδωτική δράση των ουσιών, ελέγχουμε την ικανότητά τους να δίνουν ηλεκτρόνια (ή άτομα υδρογόνου) σε έναν ειδικό Δ.Ε.Ο.(3) 

Όμως, με το ποιες είναι οι ισχυρότερες αντιοξειδωτικές ουσίες και από πού μπορούμε να τις προσλάβουμε, θα ασχοληθούμε στο επόμενο άρθρο.