Πίθηκοι, αυτά τα γλυκά -για ορισμένους- και άλλοτε άγρια πλάσματα που τόσο εξάπτουν την φαντασία μας, για τα οποία έχουμε ακούσει ιστορίες, τα έχουμε θαυμάσει –οι τυχεροί- από κοντά, τα έχουμε δει σε μικρές και μεγάλες οθόνες και γενικά γνωρίζουμε ότι «πέφτουνε» κάπου εκεί στο Ισημερινό μάλλον προς Αφρική μεριά και ότι τρώνε μπανάνες καθώς κρέμονται από τα δέντρα. Α, και το βασικότερο: είναι οι προπροπρο…προπαππούδες μας.

Κάπως έτσι έχουμε στο μυαλό μας τους γνωστούς-άγνωστους πιθήκους, για τους οποίους μπορεί να αγνοούμε τον τόπο και τον τρόπο ζωής τους, αλλά δε χωράει αμφιβολία η πίστη μας ότι είναι πρόγονοί μας. Ε, και κάπου εδώ το πράγμα αρχίζει κλασικά να μπλέκει -ναι δεν είστε οι μόνοι- διότι μπορεί αυτά τα ζώα να είναι συγγενείς μας, όχι όμως παππούδες αλλά ξαδέρφια μας! Οι πίθηκοι, με τους οποίους θα ασχοληθούμε  παρακάτω, λοιπόν, δεν είναι πρόγονοι του ανθρώπου αλλά μακρινά –όχι και τόσο- ξαδέρφια μας.

Επομένως, το ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: αν οι χιμπατζήδες είναι κοντινά ξαδέρφια μας τότε, ποιος βρίσκεται στη θέση του παππού και ποια είναι τελικά η σχέση μας με τους πιθήκους; 

Πριν ξεκινήσουμε όμως ας αποσαφηνίσουμε μερικούς όρους που θα χρειαστούμε στη συνέχεια. Η γη αποτελεί σπίτι για αρκετά εκατομμύρια είδη ζώων και όλα αυτά τα είδη δημιουργούν το γνωστό σε όλους  «Δέντρο της ζωής». Για να προσδιορίσεις τη θέση ενός είδους στο δέντρο και τη σχέση που έχει με άλλα είδη, χρειάζεται ένα κώδικας οργάνωσης, κάτι σαν ένα σύνολο από κουτάκια με το ένα να είναι μεγαλύτερο από το άλλο. Όσο μεγαλύτερο είναι ένα κουτί, τόσο μεγαλύτερο αριθμό ειδών χωράει, ενώ παράλληλα όσο αυξάνεται αριθμός των ειδών, τόσο πιο απομακρυσμένα από άποψη συγγένειας είδη μπορούμε να συναντήσουμε σε ένα κουτί. Το παραπάνω θυμίζει, κάπως πάντα, τα οικογενειακά τραπέζια. Για παράδειγμα, ένα Χριστουγεννιάτικο τραπέζι έχει παραπάνω κόσμο σε σχέση με το κλασικό οικογενειακό, ταυτόχρονα όμως, από εκεί που βλέπαμε μόνο αδέρφια και γονείς, τώρα συναντάμε και ξαδέρφια με τους θείους. Από τα προηγούμενα, προκύπτει ότι, όσο μικραίνει ο αριθμός των ειδών σε κάθε ομάδα, -όσο κατεβαίνουμε σε βαθμίδα οργάνωσης- τόσο πιο συγγενικά είδη συναντάμε, έτσι από την ψηλότερη προς  την χαμηλότερη βαθμίδα οργάνωσης έχουμε τα: Βασίλειο, Φύλο, Ομοταξία, Τάξη, Οικογένεια, Γένος, Είδος.  

Τώρα ας περάσουμε στα πιο ενδιαφέροντα και ας κοιτάξουμε λίγο τη γειτονιά του είδους μας -το «παρακλάδι» των πρωτευόντων- μέσα στο αχανές «Δέντρο της ζωής». Γενικά, ως πρωτεύοντα θεωρούμε τα θηλαστικά τα οποία ανήκουν στους Στρεψίρρινους και στους Απλόρρινους. Στους Στρεψίρρινους έχουμε τους λεμούριους, τους γαλάγους και τους λορίσιδες, ενώ στους Απλόρρινους, στους οποίους ανήκει και ο άνθρωπος, έχουμε τις μαϊμούδες, τους πιθήκους και τους ταρσίους.  Μέσα στην ομάδα των Απλόρρινων, λοιπόν, αν συνεχίσουμε να κατηγοριοποιούμε  τα είδη σε όλο και μικρότερα κουτάκια θα καταλήξουμε να δημιουργήσουμε, ανάμεσα και σε άλλες, σαφώς,  την οικογένειά μας, την οικογένεια των ανθρωπίδων (Hominidae) ή αλλιώς «των μεγάλων πιθήκων», όπως ονομάζεται. Οι μόνοι πίθηκοι που δεν συμπεριλαμβάνονται στην οικογένεια των ανθρωπίδων είναι οι γίββωνες, οι οποίοι όμως διαχωρίζονται εξελικτικά νωρίς σε σχέση με τους άλλους πιθήκους, με αποτέλεσμα να αποτελούν τον πιο μακρινό συγγενή του ανθρώπου από τους πιθήκους. Κοιτώντας στην οικογένεια των Hominidae, θα βρούμε τους ουρακοτάγκους, τους γορίλες, τους χιμπαντζήδες και τους ανθρώπους.  Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά  της δικής μας οικογένειας σε σχέση με τους υπόλοιπους, πιο μακρινούς Απλόρρινους συγγενείς μας είναι εύκολο να τα διακρίνουμε παρατηρώντας απλώς τους εαυτούς  μας. 

Μερικά από αυτά, για παράδειγμα, είναι: το μεγάλο μας μέγεθος, οι μεγαλύτεροί μας εγκέφαλοι –από ανατομικής πλευράς- αλλά και η πιο έντονη γονική φροντίδα που παρέχουμε στα παιδιά μας, καθώς και οι πιο πολύπλοκες κοινωνικές δομές που σχηματίζουμε, από άποψη συμπεριφοράς και οργάνωσης.  

Ωραία όλα αυτά που έχουμε πει έως τώρα, αλλά με το ερώτημα που είχαμε θέσει στην αρχή τι γίνεται; Ποιά η σχέση μας με τους πιθήκους και πόσο στενή τελικά είναι αυτή;  Όπως αναφέραμε και παραπάνω, οι πιο μακρινοί συγγενείς μας από τους πιθήκους είναι οι γίββωνες, από τους οποίους διαχωριστήκαμε (οι ανθρωπίδες) πριν από περίπου 16-17,5 εκ. χρόνια. Στη συνέχεια, οι γίββωνες ακολουθούν μια διαφορετική εξελικτική πορεία απ’ότι εμείς. Η ιστορία όμως δεν τελειώνει εδώ, αν θυμάστε από τα προαναφερθέντα, στους ανθρωπίδες εντοπίζουμε ουρακοτάγκους, γορίλες, χιμπαντζήδες και εμάς τους ανθρώπους, πράγμα που σημαίνει ότι στην πορεία της εξέλιξης -από το σημείο διαχωρισμού από τους γίββωνες και μετά- έχουμε, τουλάχιστον, άλλα τρία παρακλάδια στο δέντρο των ανθρωπίδων μέχρι να προκύψουν τα τέσσερα γένη που συναντάμε στους ανθρωπίδες.  Συνεχίζοντας λοιπόν, να ακολουθούμε την πορεία εξέλιξης των Hominidae, βλέπουμε πρώτους τους ουρακοτάγκους να σχηματίζουν το δικό τους «παρακλάδι» ενώ μετά από τους τελευταίους ακολουθούν οι γορίλλες, συνεχίζοντας την δική τους πλέον πορεία. Στο τέλος της εξελικτικής μας γραμμής, διακρίνουμε εν τέλει ως πιο κοντινά ξαδέρφια μας τους χιμπατζήδες, με τους οποίους μοιραζόμαστε τον κοινό μας πρόγονο πριν από 6,4-10 εκ. χρόνια. 

Ο τελευταίος κοινός μας πρόγονος, ο οποίος πιθανολογείται ότι απλώς έμοιαζε με χιμπατζή, δεν έχει προσδιορισθεί ακόμα, παρ’όλα αυτά την περίοδο της διαφοροποίησης του γένους του ανθρώπου και των χιμπατζήδων, συναντάμε τον Σαχελάνθρωπο του Τσαντ και τον Orrorin, με μια πρόταση να υποστηρίζει ότι ο πρώτος αποτελεί τον πρώτο, μη κοινό πρόγονο, μετά τη διαφοροποίηση, του ανθρώπου και ο δεύτερος τον πρώτο μη κοινό πρόγονο, μετά τη διαφοροποίηση των χιμπατζήδων, τίποτα όμως ακόμα δεν έχει επιβεβαιωθεί. 

Μετά το διαχωρισμό μας από τους χιμπατζήδες, κάθε είδος, όπως ήταν επόμενο, τράβηξε την δική του ιδιαίτερη εξελικτική  πορεία, με τον άνθρωπο να φτάνει στη σημερινή του μορφή μόλις πριν από 200.000 χρόνια.        

Μιας και τυχαίνει λοιπόν οι χιμπατζήδες να είναι ο πιο κοντινός μας συγγενής, ας ρίξουμε μια πιο κοντινή ματιά στη μεταξύ μας σχέση. Οι χιμπατζήδες δεν αποτελούν άδικα τα πιο κοντινά μας ξαδέρφια μιας και, όπως πιθανότατα έχετε ακούσει, μοιραζόμαστε χονδρικά 98% κοινό DNA, έχουμε ουσιαστικά 98% όμοια συνταγή για τη δημιουργία μας, πράγμα που φαίνεται και στην εξωτερική μας εμφάνιση. Πέρα όμως από μοριακές και γενετικές ομοιότητες με τους χιμπατζήδες, ιδίως, μοιραζόμαστε και πολύ όμοιες συμπεριφορές (χωρίς να αποτελούν ισχυρούς τουλάχιστον δείκτες συγγένειας), όπως πρώτη έκανε γνωστό η μεγάλη  Jane Goodall, όπως ο τρόπος που παρέχουμε γονική φροντίδα, η οργάνωση που παρουσιάζουν οι ομάδες των χιμπατζήδων, αλλά ακόμα και η ποικιλία χαρακτήρων που εμφανίζεται μέσα σε μια ακόμα και σχετικά μικρή ομάδα των κοντινότερων μας συγγενών.  

Γενικά, όπως βλέπουμε, γίνεται παραπάνω από προφανές ότι οι πίθηκοι -όλοι τους- είναι συγγενείς μας, σίγουρα όμως όχι παππούδες μας, αλλά ξαδέρφια μας, με πιο κοντινούς τους χιμπατζήδες, με τους οποίους μας χωρίζουν το πολύ 10 εκ. χρόνια. Η στενή, μάλιστα, συγγένειά μας με τους πιθήκους, μας υπενθυμίζει για άλλη μια φορά τη θέση μας μέσα στον κόσμο και το χρέος μας απέναντι σε αυτόν. 

Δεν είμαστε παρά άλλο ένα είδος που ψάχνει τη θέση του μέσα σε ένα κόσμο που δεν φτιάχτηκε για εμάς και μέσα σε αυτόν οφείλουμε τουλάχιστον να μάθουμε να συμβιώνουμε με κάθε μορφή ζωής, ιδιαίτερα όταν μιλάμε για τους πιο κοντινούς μας συγγενείς.

 Πηγές: 

1. Nathan M. Younga, Terence D. Capellini, Neil T. Roach, and Zeresenay Alemseged (2015). Fossil hominin shoulders support an African ape-like last common ancestor of humans and chimpanzees. PNAS, 112(38). Ανακτήθηκε από: PMC 
2. RELETHFORD H. JOHN. (2010). ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΕΙΔΟΣ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ. Αθήνα, ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε. 
3. ΣΤΡΙΝΓΚΕΡ ΚΡΙΣ – ΑΝΤΡΙΟΥΣ ΠΙΤΕΡ. (2006). homo: Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. Αθήνα, POLARIS ΕΚΔΟΣΕΙΣ 
4. Hickman Cleveland, Keen Susan, Larson Allan, Roberts Larry, I’ Anson Helen. ( 2015). ΖΩΟΛΟΓΙΑ: ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΕΣ ΑΡΧΕΣ, ΤΟΜΟΣ ΙΙ. Αττική, Utopia PUBLISHING