Πολλές φορές έχουμε ακούσει τη φράση «η μοναξιά πονάει» και προσωπικά την εκλάμβανα πάντα μεταφορικά. Ωστόσο, φαίνεται πως η ψυχολογική επιβάρυνση από τη μοναξιά μεταφράζεται και σωματικά με επιδείνωση καρδιαγγειακών νοσημάτων και καταθλιπτική συμπτωματολογία, αυξάνοντας την πιθανότητα θανάτου ανεξαρτήτως αιτίας (N. Leigh-Hunt, 2017). 

Σήμερα -που η κατάσταση στον πλανήτη είναι ιδιαίτερα περίπλοκη- τέτοιες μελέτες έχουν αρχίσει να βγαίνουν στην επιφάνεια με τον κόσμο να τις βλέπει με άλλο μάτι, πολλές φορές παραφράζοντας τα πορίσματά τους ηθελημένα ή άθελα, αν μεταφέρονται στο ευρύ κοινό από μη ειδικούς. Στην προσπάθεια να αποφύγω αυτή την παγίδα, επιστρατεύτηκε η βοήθεια της ψυχολόγου Μάρως Κατσή, η οποία έχει ελέγξει το παρόν κείμενο και τη χρησιμοποιούμενη βιβλιογραφία για τυχόν παρανοήσεις ή υπεραπλουστεύσεις.  

Ασχέτως, λοιπόν, της καραντίνας – αλλά επωφελούμενοι αυτής στη συνέχεια- μια ομάδα ερευνητών από το Massachusetts Institute of Technology (MIT) με επικεφαλής την Rebecca Saxe μελέτησαν τη νευρολογική σχέση της ανάγκης μας για αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους με την ανάγκη που αισθανόμαστε για πείνα. Μπορεί να σας φαίνονται εντελώς ασύνδετα, αλλά οι ψυχολόγοι συχνά αναφέρονται στη μοναξιά ως το βιολογικό μας καμπανάκι για κοινωνικοποίηση, το οποίο λειτουργεί και είναι εξίσου σημαντικό, όπως και τα αισθήματα πείνας και δίψας για τροφή και ενυδάτωση αντίστοιχα. Γνωρίζοντας την επίδραση της χρόνιας απομόνωσης σε ψυχολογικό, αλλά και σωματικό επίπεδο, η ομάδα της Dr. Saxe με την παρακάτω διάταξη επιδιώκει να διευκρινίσει τα αποτελέσματα της απότομης και επιβεβλημένης απομόνωσης.  

Στο τμήμα γνωσιακής επιστήμης και επιστημών εγκεφάλου (Brain and Cognitive Sciences) «έστησαν» ένα πείραμα, στο οποίο μέσω μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) απεικονίζουν τις νευρικές αποκρίσεις σε φαγητό και κοινωνικά ερεθίσματα μετά από 10 ώρες επιβεβλημένης νηστείας ή απομόνωσης αντίστοιχα. Συγκεκριμένα, συγκεντρώνονται στη μελέτη των αποκρίσεων στο λεγόμενο μεσεγκέφαλο, δηλαδή σε εκείνη την εγκεφαλική περιοχή που παίζει βασικό ρόλο στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. 

Γιατί, όμως, επιλέχθηκε συγκεκριμένα αυτή η περιοχή του εγκεφάλου; Αφενός πρόκειται για μια τεχνικά δύσκολα απεικονίσιμη περιοχή λόγω του μικρού της μεγέθους, αφετέρου εκεί είναι το επίκεντρο του συστήματος ανταμοιβής που ενεργοποιείται όταν τρώμε κάτι που μας αρέσει ή κάνουμε χρήση ναρκωτικών ουσιών. Είναι, θα λέγαμε, η περιοχή που μας δημιουργεί το αίσθημα ευχαρίστησης και συνδέεται άμεσα με περιοχές που ενεργοποιούνται σε περιπτώσεις κοινωνικής αποδοχής (Bhanji and Delgado, 2014). Η αυξημένη νευρική λειτουργία στις περιοχές αυτές συνδέεται με την αίσθηση της ανάγκης μας για κάλυψη λ.χ.  της λιγούρας, όταν δούμε φαγητό ενώ πεινάμε. 

Με πιο απλά λόγια, η μελέτη της Δρ Saxe και των συνεργατών της προσπαθεί να απαντήσει στην ερώτηση αν η απότομη και επιβεβλημένη κοινωνική απομόνωση προκαλεί αντίστοιχο συναίσθημα ανάγκης για επαφή, ανάλογο με το συναίσθημα πείνας μετά από νηστεία στον ανθρώπινο εγκέφαλο. 

Το άρθρο με την παραπάνω έρευνα βρίσκεται υπο δημοσίευση, που σημαίνει πως ελέγχεται από άλλους ειδικούς του πεδίου, ώστε να διορθωθούν και οι τελευταίες λεπτομέρειες. Για τον λόγο αυτό δεν θα αναλύσω περεταίρω τις ακριβείς πειραματικές διατάξεις. Τα αποτελέσματα δείχνουν πως στον εγκέφαλό μας η ανάγκη για κοινωνική επαφή είναι εξίσου σημαντική με την ανάγκη μας για τροφή και πως η απότομη απομόνωση είναι μια δυσάρεστη κατάσταση που μας παρακινεί να βρούμε αυτό που λείπει, όπως κάνει και η πείνα. 

Ο στόχος του παρόντος άρθρου είναι και άλλος, πέραν της ενημέρωσης για την παραπάνω, πολύ ενδιαφέρουσα, νέα έρευνα. 

Οι Δρ. Saxe και Tomova σε συνέντευξή τους στο περιοδικό Scientific American ανέφεραν  πως όταν έγραφαν τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής για την απότομη επιβεβλημένη απομόνωση, δεν μπορούσαν να φανταστούν πως αυτό θα μπορούσε να συμβεί σε μια υγιή, σύγχρονη κοινωνία. Όταν, όμως, επιβλήθηκαν οι κανονισμοί για τον περιορισμό της εξάπλωσης του νέου ιού σε όλον τον κόσμο, κατάλαβαν ότι «η πραγματική σημασία της μελέτης αυτής είναι η δυνατότητα που δίνει να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να δούμε την κατάσταση που ζούμε με ένα άλλο μάτι».  

Βλέπουμε σιγά σιγά πως όλοι βιώνουμε αυτή την πρωτοφανή κατάσταση διαφορετικά και ότι για πολλούς τα συναισθήματα δεν είναι απλή βαρεμάρα ή  διατάραξη της ρουτίνας, αλλά -ειδικά για αυτούς που μένουν μόνοι -ένα αβάσταχτο συναίσθημα μοναξιάς. Επειδή η ψυχική υγεία είναι εξίσου σημαντική αυτές τις μέρες με τη σωματική, στο τέλος του άρθρου συγκεντρώσαμε κάποιες έμπιστες πηγές με πρακτικές συμβουλές. 

Οι επιστήμονες της παραπάνω έρευνας, πριν από τρία χρόνια που ξεκίνησατα πειράματα, δεν είχαν ιδέα για την κατάσταση που θα επικρατούσε κατά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων τους με την μόνη περίπτωση που φαντάζονταν θα μπορούσε να εφαρμοστεί η έρευνά τους στην πραγματική ζωή να είναι οι φυλακές. Έτσι, χάριν σε αυτή την επιστημονική, και όχι μόνο, σύμπτωση, οι Saxe και Tomova είναι σίγουρες ότι θα βρουν την απαραίτητη χρηματοδότηση για τη συνέχεια των ερευνών τους πάνω στην απομόνωση, με το ενδιαφέρον τους να στρέφεται στην επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στα αισθήματα μοναξιάς, είτε θετική ή αρνητική. Όσο για εμάς τους υπόλοιπους, η έρευνα αυτή είναι ένα ακόμα παράδειγμα των θετικών επιδράσεων που θα έχει η κατάσταση που ζούμε στην επιστημονική έρευνα και κατ’ επέκταση στην κοινωνία μας. 

Χρήσιμες πηγές για καλή ψυχική υγεία 

• https://www.moh.gov.gr/articles/health/dieythynsh-dhmosias-ygieinhs/metadotika-kai-mh-metadotika-noshmata/c388-egkyklioi/6936-korwnoios-covid-19-odhgies-psyxologikhs-yposthrikshs-twn-politwn 
• https://news.flinders.edu.au/blog/2020/03/16/mental-health-advice-amid-covid-19-concerns/ 
• https://www.health.harvard.edu/blog/strategies-to-promote-better-sleep-in-these-uncertain-times-2020032719333