Όλοι έχουμε έναν  παππού, πατέρα ή θείο που με την πρώτη ευκαιρία «θα πετάξει» το γνωστό… «όταν ήμουν στην ηλικία σου, η ζωή ήταν καλύτερη. Παίζαμε στις γειτονιές, τα φρούτα μύριζαν φρούτο και κανείς δεν είχε κατάθλιψη και στρες». Ενδεχομένως, οι πιο μερακλήδες εξ αυτών να προσθέσουν ότι «οι επιστήμονες φταίνε για τον κορονοϊό» και ότι «οι μάσκες περιέχουν τσιπάκι που θα κάνει upload στο matrix τις ανορθόγραφες σκέψεις μου». Α, και φυσικά το μη εξαιρετέο «ΔΙΑΔΟΣΤΑΙΙΙ!!111». 

Κάπου, λοιπόν, ανάμεσα στην αναπόληση εποχών που οι παγκόσμιοι πόλεμοι σκότωναν περισσότερο κόσμο από τον καρκίνο, αλλά δεν πείραζε γιατί όλα μοσχοβολούσαν ροδάκινο, ξεπηδά κι ο επόμενος μουμιοποιημένος μύθος.

Ο μύθος ότι ο καρκίνος είναι καθαρά ανθρωπογενής δεν είναι μόνο επιστημονικά λανθασμένος, αλλά και παραπλανητικός για το κοινό και τους ασθενείς με καρκίνο.

Πράγματι ο τρόπος ζωής μας έχει μεγάλο αντίκτυπο στις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου. Ωστόσο, τα υπάρχοντα επιστημονικά στοιχεία δεν υποστηρίζουν με κανέναν τρόπο τον ισχυρισμό ότι ο καρκίνος είναι ανθρωπογενής. Το 2010 ερευνητές συνέκριναν τα σύγχρονα ποσοστά καρκίνου με αυτά που υπέθεταν ότι ήταν τα ποσοστά καρκίνου σε προ-βιομηχανικούς πολιτισμούς. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η διαφορά μεταξύ των δύο σημαίνει ότι ο καρκίνος οφείλεται στον εκσυγχρονισμό του τρόπου ζωής. Η επιστημονική κοινότητα έχει καταδικάσει ως εντελώς αδικαιολόγητη αυτή την υπόθεση για ποικίλους λόγους, ένας εκ των οποίων είναι πως οι άνθρωποι στην αρχαιότητα δε ζούσαν όσο ζουν οι άνθρωποι σήμερα και πως ο καρκίνος είναι ασθένεια κυρίως των ηλικιωμένων.

Από πού προέρχεται αυτή η ιστορία;

Η ιστορία βασίζεται σε ένα άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό «Nature Reviews Cancer» από τους Rosalie David και Michael Zimmerman. Το άρθρο τους αναζητά στοιχεία για την ύπαρξη καρκίνου σε αρχαίους πληθυσμούς, συμπεριλαμβανομένων Ελλήνων, Ρωμαίων και Αιγυπτίων. Αρκετές αποδείξεις δείχνουν ότι ο καρκίνος υπήρχε σε αυτούς τους αρχαίους πολιτισμούς, συμπεριλαμβανομένων ενδείξεων όγκων οστών σε σκελετούς και μούμιες, αλλά και σε πολλά χειρόγραφα που συζητούν τα συμπτώματα και τη θεραπεία ασθενών που είναι πιθανό να είχαν καρκίνο. Οι ερευνητές δεν αμφισβήτησαν αυτά τα στοιχεία, αλλά υποστήριξαν ότι ο καρκίνος σε αυτές τις αρχαίες κοινωνίες μπορεί να ήταν πιο σπάνιος από ό, τι πιστεύαμε προηγουμένως. Αυτό πηγάζει από την αντίληψη ότι ορισμένα κομμάτια σε απολιθωμένα οστά μπορεί στην πραγματικότητα να είναι μη καρκινικές οστικές αναπτύξεις παρά όγκοι.

Ωστόσο, στο δελτίου τύπου που συνόδευε το άρθρο, υπήρξε η δήλωση ότι «η εικονική απουσία κακοηθειών στις μούμιες πρέπει να ερμηνευθεί ως ένδειξη της σπανιότητάς τους στην αρχαιότητα, υποδεικνύοντας ότι οι παράγοντες που προκαλούν καρκίνο περιορίζονται σε κοινωνίες που επηρεάζονται από τη σύγχρονη εκβιομηχάνιση». Αυτή η δήλωση δεν υποστηρίζεται από τις διαθέσιμες πληροφορίες. 

Δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία στο άρθρο, ώστε να γίνουν αξιόπιστοι υπολογισμοί σχετικά με τα ποσοστά καρκίνου στους αρχαίους πληθυσμούς – και σίγουρα δεν επαρκούν για τολμηρές δηλώσεις που ισχυρίζονται ότι ο καρκίνος είναι «καθαρά ανθρωπογενής».

Η ηλικία είναι ο κύριος παράγοντας κινδύνου εμφάνισης καρκίνου.

Η πρόταση ότι ο καρκίνος ήταν πιο σπάνιος στους αρχαίους πληθυσμούς δεν προκαλεί καθόλου έκπληξη, αλλά δεν οφείλεται μόνο στον σύγχρονο τρόπο ζωής μας. Είναι επειδή ζούμε περισσότερο σήμερα απ’ ότι σε οποιοδήποτε άλλο σημείο της ιστορίας. Εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια πριν, το προσδόκιμο ζωής ήταν σύντομο. Πολλοί άνθρωποι πέθαναν στη μέση ηλικία από μολυσματικές ασθένειες και ο θάνατος κατά τον τοκετό ή την παιδική ηλικία ήταν επίσης συχνός. Γνωρίζουμε, όμως, ότι ο καρκίνος είναι κυρίως μια ασθένεια των ηλικιωμένων, καθώς τα τρία τέταρτα των περιπτώσεων διαγνώστηκαν σε άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω και περισσότερο από το ένα τρίτο (36%) των περιπτώσεων σε άτομα ηλικίας 75 ετών και άνω.

Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο καρκίνος ήταν ένα σπάνιο συμβάν σε πληθυσμούς, που οι άνθρωποι ήταν απίθανο να τα καταφέρουν μετά τα 40.

Υπάρχουν πολλές φυσικές αιτίες που αυξάνουν το ρίσκο ανάπτυξης καρκίνου.

Ίσως η πιο ανησυχητική δήλωση σε εκείνο το δελτίο τύπου να ήταν η εξής:  «Δεν υπάρχει τίποτα στο φυσικό περιβάλλον που να μπορεί να προκαλέσει καρκίνο. Πρέπει, λοιπόν, να είναι μια ανθρωπογενής ασθένεια». Αυτό είναι αναληθές. Υπάρχουν πολλές φυσικές αιτίες καρκίνου εδώ και χιλιάδες χρόνια – αν όχι περισσότερο. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα:

• Ο ήλιος: Η υπεριώδης ακτινοβολία από τον ήλιο είναι η μεγαλύτερη αιτία καρκίνου του δέρματος παγκοσμίως.
• Βακτήρια και ιοί: Οι μολυσματικοί παράγοντες είναι υπεύθυνοι για έως και έναν στους δέκα καρκίνους στο Ηνωμένο Βασίλειο και έναν στους τέσσερις παγκοσμίως. Αυτοί περιλαμβάνουν τον ιό του ανθρώπινου θηλώματος (HPV)- ο οποίος προκαλεί καρκίνο του τραχήλου της μήτρας- , τον ιό Epstein-Barr που προκαλεί ορισμένους τύπους λεμφώματος και το Helicobacter pylori – το οποίο αναπτύσσεται σε φαγητό που έχει αποσυντεθεί και προκαλεί καρκίνο του στομάχου. Ένας από τους κύριους λόγους για τη μεγάλη πτώση των περιπτώσεων καρκίνου του στομάχου στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι η ευρεία διαθεσιμότητα ψυγείων και οι καλύτερες συνθήκες διαβίωσης που οδηγούν σε χαμηλότερα ποσοστά μόλυνσης.
• Ραδόνιο: Παράγεται φυσικά από πετρώματα γρανίτη και είναι ένα ραδιενεργό αέριο που θεωρείται ότι προκαλεί μεταξύ 3 – 14% όλων των καρκίνων του πνεύμονα παγκοσμίως, καθιστώντας το τη δεύτερη σημαντικότερη αιτία καρκίνου του πνεύμονα (μετά το κάπνισμα) σε πολλές χώρες.
• Φυσικές – χημικές ουσίες: Υπάρχουν πολλές χημικές ουσίες που βρίσκονται φυσικά στα τρόφιμα μας, που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Για παράδειγμα, η αφλατοξίνη – που παράγεται από τη μούχλα και αναπτύσσεται σε φιστίκια και κόκκους – είναι μια σημαντική αιτία καρκίνου του ήπατος σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής και της Ασίας.

Εν κατακλείδι, αυτό το άρθρο, που πολλοί μέχρι και σήμερα αναμασούν συνειδητά ή μη, αναζητά τον καρκίνο στην αρχαία αιγυπτιακή, ελληνική και ρωμαϊκή κοινωνία, αλλά δεν μας λέει τίποτα για τους λόγους πίσω από τα σημερινά ποσοστά καρκίνου. Στην πραγματικότητα τα ποσοστά καρκίνου έχουν καταγραφεί αξιόπιστα στο Ηνωμένο Βασίλειο (πόσο μάλλον σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές στον κόσμο) μόλις από τη δεκαετία του 1970. Συνεπώς , η σύγκριση των σημερινών παγκόσμιων ποσοστών με τις αρχαίες περιγραφές των «ασθενειών που μπορεί να ήταν καρκίνοι» – σε μια εποχή που οι άνθρωποι έτειναν να πεθαίνουν πολύ νεότεροι από εμάς- σχηματίζει μια απίστευτα παραπλανητική εικόνα.

Μπορεί να είναι δελεαστικό να κατηγορούμε εξωτερικούς παράγοντες, όπως τη ρύπανση, τα χημικά, τον Bill Gates και τους σαρδόνιους επιστήμονες που συνεδριάζουν σε γυριστές πολυθρόνες, χαϊδεύοντας λευκές γάτες Αγκύρας, για το πώς να μας κρατάνε άρρωστους!

Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγουμε να αντιμετωπίσουμε τα πράγματα που μπορούμε να ελέγξουμε, όπως ο τρόπος ζωής μας. Μολαταύτα δεκαετίες έρευνας έδειξαν ότι παράγοντες του τρόπου ζωής – όπως το κάπνισμα, η διατήρηση ενός υγιούς βάρους, ο περιορισμός του αλκοόλ, η άσκηση και η αποφυγή ηλιακών εγκαυμάτων – έχουν σημαντική επίδραση στην μείωση του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου.

Fun fact: Από τις μούμιες στους δεινόσαυρους

Οι αστρονόμοι που μελετούν τα βάθη του σύμπαντος έχουν παρατηρήσει ότι η ποσότητα της ακτινοβολίας που φτάνει στη γη ποικίλλει σημαντικά με την πάροδο του χρόνου, οδηγώντας ορισμένους να υποδηλώνουν ότι ο καρκίνος που τους προκλήθηκε από αυτή την ακτινοβολία εξάλειψε τους δεινόσαυρους πριν από χιλιετίες. Αμερικάνοι επιστήμονες αναζήτησαν σημάδια καρκίνου των οστών στα απολιθώματα περισσότερων από 700 δεινοσαύρων και συνέκριναν τα αποτελέσματά τους με τα ποσοστά καρκίνου στα σύγχρονα πτηνά και ερπετά. Δεν βρήκαν απολύτως καμία διαφορά, υποδηλώνοντας ότι ο καρκίνος από την ηλιακή ακτινοβολία δεν έχει παίξει ρόλο στην εξάλειψη των θρυλικών ερπετών. Επομένως (και ελπίζω να μας διαβάζουν εκεί στο Hollywood) ένα sequel, όπως το «the Mummy returns: the metastasis», θα ήταν πιο συνεπές με τα επιστημονικά δεδομένα από ένα όπως τo «Jurassic Park: revenge of Tumorosaurus Rex».

Πηγές:

• Cancer Research UK
• The National Cancer Institute
• David, A., Zimmerman, M. Cancer: an old disease, a new disease or something in between? Nat Rev Cancer 10, 728–733 (2010). https://doi.org/10.1038/nrc2914
• Hajdu SI. A note from history: landmarks in history of cancer, part 1. Cancer. 2011;117(5):1097-1102. doi:10.1002/cncr.25553
• Bone Cancer Rates in Dinosaurs Compared with Modern Vertebrates, L.C. Natarajan, A.L. Melott, B.M. Rothschild, L.D. Martin 10.1660/0022-8443(2007)110[155:BCRIDC]2.0.CO;2