Ευτυχία, έρωτας, ευχαρίστηση. Προσπάθησες ποτέ να ορίσεις αυτές τις έννοιες; Σίγουρα κάποτε∙ πιθανόν δεν τα κατάφερες, τι όμως προκαλεί αυτά τα συναισθήματα, ή καλύτερα ποια η βιοχημική αιτία τους;  

Όλα ξεκινούν και τελειώνουν σε ένα μικρό χημικό μόριο, αυτό της ντοπαμίνης.

Η ντοπαμίνη είναι ενδογενής νευροδιαβιβαστής του κεντρικού και περιφερικού νευρικού συστήματος. Πρόκειται για μια κατεχόλη (ένας βενζολικός δακτύλιος με δύο υδροξυλομάδες η μία δίπλα στην άλλη) και βιοσυντίθεται στον οργανισμό μας μέσα από  ένα μεταβολικό μονοπάτι που έχει ως αρχή το αμινοξύ τυροσίνη[1]. Με τον όρο νευροδιαβιβαστής αναφερόμαστε στο μόριο, του οποίου η απελευθέρωση από το νευρικό κύτταρο θα έχει ως αποτέλεσμα την αποστολή σημάτων σε άλλα νευρικά κύτταρα.

Θα λέγαμε πως είναι ο τρόπος με τον οποίο τα νευρικά κύτταρα επικοινωνούν μεταξύ τους. Ας φανταστούμε τους δρόμους που ακολουθεί αυτό το σήμα σαν το οδικό δίκτυο μιας πόλης.

Η ντοπαμίνη περνά από τέσσερις κύριες οδούς στον εγκέφαλο:

1. Τη μέλανα ουσία
2. Τη μεσολόβια
3. Τη μεσοφλοιώδη
4. Τον σπειροειδη πυρήνα του υποθαλάμου και ασκεί τη δράση της συνδεόμενη σε υποδοχείς που καλούνται ντοπαμινεργικοί[2].

Και οι τέσσερις αυτές οδοί ανήκουν στην ίδια περιοχή- «γειτονιά» του εγκεφάλου, αυτή του εγκεφαλικού στελέχους το οποίο αποτελεί δομική  συνέχεια του νωτιαίου μυελού. Τα επίπεδα της ντοπαμίνης σε αυτές τις οδούς έχουν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση κινητικών και συναισθηματικών λειτουργιών του οργανισμού. 

Ίσως αν αναλογιστούμε πόσες ασθένειες σχετίζονται με τη διαταραχή των επιπέδων της ντοπαμίνης στον οργανισμό, να καταλάβουμε πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της. Ασθένειες όπως η νόσος του Parkinson, η σχιζοφρένεια, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), η άνοια και η ψύχωση αντιμετωπίζονται με φάρμακα που έχουν ως στόχο να επαναφέρουν τη ντοπαμίνη σε φυσιολογικά επίπεδα[3]. 

Ας περάσουμε όμως σε κάτι πιο ευχάριστο! Πώς, όλα όσα αναφέραμε παραπάνω, σχετίζονται με τη διάθεση και πιο συγκεκριμένα με το «αίσθημα της απόλαυσης»; Ο συνδετικός κρίκος είναι το «σύστημα ανταμοιβής» του οργανισμού. Μέσω αυτού του συστήματος μπορεί μια ουσία να λειτουργήσει σαν «σήμα ανταμοιβής» και η παρουσία της στον οργανισμό να έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση ευφορίας. Τα πιο γνωστά «σήματα ανταμοιβής» είναι τα οπιοειδή (μορφίνη, ηρωίνη) και… το φαγητό! 

Σε ό,τι αφορά τα οπιοειδή, μέσω αλληλεπίδρασης με τη μεσολόβια και μεσοφλοιώδη περιοχή, προκαλούν αύξηση των επιπέδων ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Αυτό σημαίνει πως οι ντοπαμινεργικοί υποδοχείς καταλαμβάνονται από τη ντοπαμίνη και ως απάντηση προκαλείται έντονη ευχαρίστηση στον λήπτη. Κάπως έτσι ξεκινά και η διαδικασία της εξάρτησης και του εθισμού, καθώς ο οργανισμός σταδιακά «αντιδρά» στις μεγάλες συγκεντρώσεις ντοπαμίνης δημιουργώντας περισσότερους υποδοχείς και κάνοντας το χρήστη να καταναλώνει κάθε φορά μεγαλύτερες ποσότητες για να επιτύχει το ευφορικό αποτέλεσμα[4]. 

Τι συμβαίνει όμως με το φαγητό;

Στην περίπτωση του φαγητού παρατηρείται και πάλι απελευθέρωση ντοπαμίνης.

Πέρα όμως από το ευφορικό συναίσθημα, η σύνδεσή της στους υποδοχείς καταστέλλει το αίσθημα της πείνας και δε νιώθουμε την ανάγκη να φάμε μέχρι να αποδεσμευθεί και να μεταβολιστεί[5].

Σίγουρα όμως θα θυμάσαι πως υπήρξαν στιγμές που έφαγες ενώ δεν πεινούσες ή φορές που συνέχισες να τρως ενώ είχες χορτάσει. Κάπου εδώ αξίζει να διαχωρίσουμε τους όρους “wanting” και “liking” που συνοδεύουν την κατανάλωση φαγητού. Η σοκολάτα είναι κάτι που σίγουρα αρέσει στους περισσότερους, όμως έχεις παρατηρήσει πως όσο πιο πολλή σοκολάτα καταναλώνεις τόσο λιγότερο την επιθυμείς. Ωστόσο ποτέ δε σταματάει να σ’ αρέσει! Αυτή είναι και η διαφορά των δύο όρων. Αυτό που συχνά ονομάζουμε λαιμαργία είναι το αίσθημα κορεσμού του “wanting” έναντι του ακόρεστου “liking” γι’ αυτό που καταναλώνουμε[6].  

Ο έρωτας λένε κόβει την όρεξη… στην ντοπαμίνη τι κάνει;

Μια όμορφη φωνή, ένα ωραίο πρόσωπο, μια ωραία μυρωδιά- πάντα με την υποκειμενική έννοια που έχει για τον καθένα- θα προκαλέσει αύξηση της ντοπαμίνης σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου (κυρίως στον υποθάλαμο) και ο έρωτας θα σε βρει εκεί που δεν το περιμένεις!  

Η αύξηση της ντοπαμίνης συνδέεται άμεσα με τη μείωση ενός άλλου νευροδιαβιβαστή, της σεροτονίνης, η οποία επίσης σχετίζεται με τη όρεξη και τη διάθεση. Έτσι, στα πρώτα στάδια του έρωτα η σεροτονίνη πέφτει σε πολύ χαμηλά επίπεδα στον οργανισμό, ανάλογα με αυτά που συναντάμε σε ασθενείς με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή!

Ίσως να μπορούσαμε να πούμε πως ο έρωτας είναι μια μορφή εμμονής καθώς το ενδιαφέρον και τα συναισθήματά μας αποκτούν ξαφνικά ένα μοναδικό αποδέκτη[7].  

Καταλήγοντας, η ντοπαμίνη έχει τόσο σύνθετο ρόλο όσο σύνθετος είναι και ο ανθρώπινος εγκέφαλος.

Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε πως πίσω από τις περισσότερες καθημερινές μας αποφάσεις και επιθυμίες βρίσκεται, πολλές φορές με τον πιο παράδοξο τρόπο, αυτό το μικρό χημικό μόριο.

Την επόμενη φορά που θα ερωτευτείς ή… θα αναζητήσεις με πάθος λίγη σοκολάτα, θυμήσου: για όλα φταίει η ντοπαμίνη!