Η νικοτίνη, ένα από τα πιο σημαντικά συστατικά του καπνού, προκαλεί μια ποικιλία φυσιολογικών επιδράσεων στο σώμα του καπνιστή χρήστη. Στο νευροενδοκρινικό σύστημα, η νικοτίνη προκαλεί την απελευθέρωση πολλών νευροδιαβιβαστών και ορμονών, συμπεριλαμβανομένων της επινεφρίνης, της νορεπινεφρίνης, της αυξητικής ορμόνης, της κορτιζόλης και της βασοπρεσίνης. Επιπλέον, η νικοτίνη λειτουργεί ως αγωνιστής ακετυλοχολίνης (του βασικότερου νευροδιαβιβαστή) και αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό και την αρτηριακή πίεση. [4] (Γενικώς, ως αγωνιστής ονομάζεται μια χημική ουσία που δεσμεύεται σε έναν υποδοχέα και ενεργοποιεί τον υποδοχέα για να παράγει μια βιολογική απόκριση. [9]). Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι, δεδομένου πως σε έναν μη καπνιστή η ακετυλοχολίνη και οι νευροδιαβιβαστές λειτουργου φυσιολογικά, η νικοτίνη επηρεάζει τον νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη και τον υποδοχέα της. Επειδή η νικοτίνη έχει σχήμα παρόμοιο με την ακετυλοχολίνη, μπορεί να χωρέσει στους ίδιους υποδοχείς και να δράσει ακριβώς όπως η ακετυλοχολίνη. Μετά από επανειλημμένη χρήση νικοτίνης (σε έναν νέο καπνιστή, δηλαδή), υπάρχει περισσότερη δραστικότητα στους υποδοχείς ακετυλοχολίνης από το συνηθισμένο, επειδή οι υποδοχείς ενεργοποιούνται τόσο με ακετυλοχολίνη όσο και με νικοτίνη. Αυτή η αλλαγή στην ισορροπία προκαλεί στον εγκέφαλο να “σκέφτεται” ότι υπάρχει πάρα πολλή ακετυλοχολίνη και να αντιδράσει μειώνοντας τον αριθμό των υποδοχέων και απελευθερώνοντας λιγότερη ακετυλοχολίνη στη σύναψη. Ο εγκέφαλος χρειάζεται τώρα νικοτίνη για να διατηρήσει την κανονική λειτουργία. Έτσι επέρχεται, λοιπόν και ο εθισμός. [10]

Ξεφεύγοντας από το εντελώς μοριακό υπόβαθρο, το κάπνισμα, ως γνωστόν, αλλοιώνει την παροχή αίματος στον εγκέφαλο, μειώνοντας έτσι και τις ποσότητες οξυγόνου που τον τροφοδοτούν [1][2]. Έρευνα σε πάνω από 7.000 άτομα, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Archives of General Psychiatry, έδειξε ότι η εγκεφαλική λειτουργία στο σύνολό της μειώνεται δραστικά ταχύτερα με το πέρασμα του χρόνου στα άτομα που είναι καπνιστές. Μία τέτοια λειτουργία είναι, φυσικά και η μνήμη. Εκτός αυτού, έχει αποδειχθεί ότι το κάπνισμα ευνοεί τη συσσώρευση ανώμαλων πρωτεϊνών που μειώνουν την ικανότητα του εγκεφάλου να επεξεργάζεται και να μεταδίδει πληροφορίες. [6]. Επιπροσθέτως, μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που καπνίζουν δυσκολεύονται να συνδέσουν πρόσωπα με ονόματα από ό,τι οι μη καπνιστές. Παρακάτω παρατίθενται κάποιες μόνο από τις βλαβερές ουσίες του τσιγάρου, καθώς και που ακόμα μπορούν να βρεθούν:

Θεωρείται ότι μια μακροπρόθεσμη συσσώρευση αυτών των τοξικών χημικών ουσιών μπορεί να βλάψει τον εγκέφαλο, οδηγώντας σε προβλήματα στη μάθηση και τη μνήμη. Το μακροχρόνιο κάπνισμα έχει συνδεθεί με μειώσεις στην μνήμη εργασίας (working memory), την μελλοντική μνήμη (prospective memory) – που χρησιμοποιείται για καθημερινές εργασίες όπως η κράτηση ραντεβού ή η έγκαιρη λήψη φαρμάκων – και την εκτελεστική λειτουργία (executive function), η οποία μας βοηθά να σχεδιάζουμε εργασίες, να δίνουμε προσοχή στις τρέχουσες δραστηριότητες και να αγνοούμε πιθανές αποσπάσεις της προσοχής. Αυτά τα τρία υποστηρίζουν την καθημερινή μας ικανότητα να θυμόμαστε και να μαθαίνουμε, χωρίς την οποία η ανεξάρτητη διαβίωση θα ήταν πολύ πιο δύσκολη. Πρόσφατες μελέτες σχετικά με τα προβλήματα υγείας που συνδέονται με το κάπνισμα και τα ελλείμματα μνήμης περιλαμβάνουν τις συνέπειες του «παθητικού» ή του «παθητικού» καπνίσματος, όπου οι μη καπνιστές εισπνέουν καπνό από τους καπνιστές.

Η έρευνα έχει βρει το ίδιο φάσμα προβλημάτων που σχετίζονται με την υγεία που συνδέονται με το παθητικό κάπνισμα όπως εντοπίζονται στους καπνιστές, συμπεριλαμβανομένων των πνευμονικών και των καρδιαγγειακών παθήσεων, καθώς και των γνωστικών προβλημάτων και των προβλημάτων μνήμης. Αυτά θα μπορούσαν να επηρεάσουν έναν παθητικό καπνιστή σε διάφορα στάδια της ζωής, όχι μόνο στην υγεία αλλά και στην εκπαίδευση και την εργασία. [7]

Ας δούμε τώρα μία από τις πολλές κλινικές μελέτες που διεξήχθησαν όσον αφορά τον κάπνισμα και την σύνδεσή του με ύφεση της μνήμης. Η παρούσα μελέτη εξέτασε τις συνέπειες του καπνίσματος στη μνήμη για χωρία πεζογραφίας. Οι κατά συρροήν αρσενικοί καπνιστές ταυτοποιήθηκαν με τη λεκτική ικανότητα, το επίπεδο παρορμητικότητας και το επίπεδο συνήθους καπνίσματος και έλαβαν οδηγίες να καπνίζουν είτε ένα τσιγάρο νικοτίνης 0,1 mg (ομάδα ελέγχου), 0,7 mg ή 1,5 mg με ελεγχόμενο τρόπο. Παρατηρήθηκε άμεση ανάκληση μετά την ανάγνωση ερμηνευτικών χωρίων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα άτομα που καπνίζουν το τσιγάρο νικοτίνης 0,7 mg ανακαλούσαν μεγαλύτερο ποσοστό των “μονάδων πληροφορίας” από την ομάδα ελέγχου, χωρίς διαφορά μεταξύ της ομάδας των 1,5 mg και του ελέγχου. Επιπλέον, η αρτηριακή πίεση και ο καρδιακός ρυθμός αυξήθηκαν σημαντικά σε όλες τις ομάδες αμέσως μετά το κάπνισμα, ενώ ο καρδιακός ρυθμός αυξήθηκε περισσότερο στις ομάδες των 0,7 mg και 1,5 mg από τον έλεγχο. Οι ερμηνευτικές υποθέσεις για τα αποτελέσματα περιλαμβάνουν τη θεωρία της διέγερσης, με βέλτιστα επίπεδα διέγερσης στην ομάδα νικοτίνης των 0,7 mg για την εργασία ανάκλησης χωρίων και συγκεκριμένες επιδράσεις στη νικοτίνη, συμπεριλαμβανομένης της επίδρασης της νικοτίνης στο χολινεργικό σύστημα.

Μέσα από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε εύλογα ότι το τσιγάρο συνδέεται άμεσα με κάθε βαθμό ύφεσης της μνήμης, κάτι το οποίο έχει, όπως φάνηκε, χημικό – μοριακό υπόβαθρο. Εξάλλου, ως μία “κακιά συνήθεια”, επόμενο ήταν να μας κάνει η ίδια να… ξεχνάμε το τι είναι.

Πηγές:

1) Memory Loss https://www.webmd.com/brain/memory-loss#1
2) A reverse factual analysis of the association between smoking and memory decline in China
Int J Equity Health. 2016; 15(1): 130.
Published online 2016 Aug 22. doi: 10.1186/s12939-016-0417-6
PMCID: PMC4994185
PMID: 27549810
Yingying Yi,1 Ying Liang,2 and Guoqiang Rui3
3) Attention, memory, and cigarette smoking Shirley C. Peeke, Harman V. S. Peeke Psychopharmacology
October 1984, Volume 84, Issue 2, pp 205–216
4) Effects of smoking on memory for prose passages
Scott J.Krebs Thomas V.Petros Bill E.Beckwith
https://doi.org/10.1016/0031-9384(94)90233-X
5) Cigarette smoking might impair memory and sleep quality
Jui-TingLiu, I-HuiLee, Chieh-HuiWang Kao-ChinChen, Chien-ILee Yen-KuangYang
https://doi.org/10.1016/j.jfma.2011.12.006
6) OnMed: Οι πιο απίθανες αιτίες που έχετε προβλήματα μνήμης
https://www.onmed.gr/ygeia/story/321286/oi-pio-apithanes-aities-pou-exete-provlimata-mnimis
7) The Conversation: Smoking harms not just your physical health, but your mental health too
https://theconversation.com/smoking-harms-not-just-your-physical-health-but-your-mental-health-too-69021
8) Book title: Introduction to human physiology
Author: Lauralee Sherwood
Year published: 2013
City: Australia
Publisher: Brooks/Cole Cengage Learning
9) Wikipedia: Agonist https://en.wikipedia.org/wiki/Agonist
10) National Institute of Drug Abuse – Nicotine Background https://www.drugabuse.gov/publications/brain-power/grades-6-9/legal-doesn%27t-mean-harmless-module-2/background