Ο εν λόγω μύθος υποδεικνύει ότι ο  άνθρωπος χρησιμοποιεί μια διακριτή περιοχή του εγκεφάλου του, η οποία αποτελεί το 10% του οργάνου αυτού .Όμως, από πού ξεκίνησε ο μύθος αυτός; Χωρίς να είναι σαφείς οι ρίζες του, εικάζεται ότι προήλθε από παρερμήνευση άρθρου του ψυχολόγου William James, στο οποίο ανέφερε : 

 Most of us feel as if we lived habitually with a sort of cloud weighing on us, below our highest notch of clearness in discernment, sureness in reasoning, or firmness in deciding. Compared with what we ought to be, we are only half awake. Our fires are damped, our drafts are checked. We [p. 323] are making use of only a small part of our possible mental and physical resources. 

Οι περισσότεροι από εμάς ζούμε συνήθως κάτω από ένα είδους σύννεφο που μας βαραίνει, υπό του υψηλότερου βαθμού διαύγειας στη διάκριση, βεβαιότητας στην αιτιολόγηση, ή πaγιότητας στην λήψη αποφάσεων. Συγκριτικά με το τί θα έπρεπε να είμαστε, είμαστε μονάχα μισοξύπνιοι . Οι φωτιές μας είναι αποσβεσμένες, τα προσχέδιά μας ελεγμένα. Κάνουμε χρήση μόνο ενός μικρού μέρους των δυνατών μας διανοητικών και σωματικών πόρων. 

Με αυτό εννοούσε πώς η καθημερινότητά μας -με ό,τι αυτή περιλαμβάνει- αποτυγχάνει να αξιοποιήσει την ολότητα των δυνατοτήτων μας, καθώς και ότι συχνά δεν είμαστε πλήρως ενεργοποιημένοι, είτε διανοητικά ή σωματικά.

Σε καμία περίπτωση όμως δεν ανέφερε ότι κάνουμε χρήση μόνο το 10% του εγκεφάλου μας. Ωστόσο, η παρερμήνευση αυτή παρέμεινε σε βάθος χρόνου. Ενισχύθηκε από τηλεοπτικά σποτ τις δεκαετίες του 80’ και 90’, τα οποία προωθούσαν μεθόδους, ώστε να «ξεκλειδωθεί» το υπόλοιπο του εγκεφάλου και να αποκτηθούν επιπλέον δυνατότητες και δεξιότητες, οι περισσότερες εκ των οποίων θα ήταν υπερφυσικές, όπως για παράδειγμα, η τηλεκίνηση. 

 Τελικά, χρησιμοποιούμε μόνο το 10%. Σωστά;

Αναλυτικότερα όμως: 

1. Ο εγκέφαλος αποτελεί το 2% του συνολικού μας βάρους, περίπου δηλαδή 1.4kg και καταναλώνει το 20% της ημερήσιας ενέργειας. Σε περίπτωση που, όντως, το 90% ήταν άεργο δε θα υπήρχε λόγος να τροφοδοτούνται τα κύτταρα που δε λειτουργούν, θα καθίστατο το μέρος αυτό του εγκεφάλου περιττό, εξελικτικά θα είχε εξαλειφθεί και θα είχαν ευνοηθεί -σε εξελικτικό χρόνο- άτομα με μικρότερους, πιο αποδοτικούς εγκεφάλους. 
2. Έστω, όμως, ότι αυτό το 90% παρέμενε και εξακολουθούσε να είναι άεργο. Ο μύθος αναφέρει ότι χρησιμοποιείται μια διακριτή περιοχή μεγέθους 10% του συνολικού οργάνου και όχι διάσπαρτα τμήματα που συντελούν το 10%. Αν αυτό ίσχυε, οποιαδήποτε βλάβη, τραύμα ή αφαίρεση εγκεφαλικού ιστού που εμπίπτει στο 90% δε θα έπρεπε να είναι συνδεδεμένη με  μείωση/απώλεια λειτουργίας ή δυνατοτήτων. Η οποιαδήποτε βλάβη, μικρή ή μεγάλη, στον εγκέφαλο συνδέεται με φανερές δυσλειτουργίες. Αξίζει να σημειωθεί, πως ακόμα και σε ασθενείς νευροεκφυλιστικών νόσων λειτουργεί πάνω από το 10% του εγκεφάλου.
3. O εγκέφαλος, σαν όργανο, δε λειτουργεί σαν μία μάζα, αλλά χωρίζεται σε περιοχές οι οποίες είναι υπεύθυνες για συγκεκριμένες λειτουργίες. Δεν υπάρχει περιοχή που να μη σχετίζεται με κάποια λειτουργία, συνεπώς δεν υπάρχουν άεργα τμήματα. Ένα καθαρό 10% στον εγκέφαλο αντιστοιχεί στην παρεγκεφαλίδα, περιοχή που σχετίζεται με την κίνηση και την ισορροπία.

Καταχρηστικά λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι κάποιος με 10% ενεργό εγκέφαλο θα μπορούσε να ισορροπεί, αλλά δε θα μπορούσε να κάνει οτιδήποτε άλλο, όπως να σκέφτεται ή ακόμα να αναπνέει. 

Τεχνολογίες και μέθοδοι, όπως: 

1. PET (Ποζιτρονική απεικόνιση- παρατήρηση μεταβολικών διεργασιών) 
2. fMRI (Λειτουργική  απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού- μέθοδος νευροαπεικόνισης ) 
3. Ηλεκτροφυσιολογία (δείχνει σε επίπεδο κυττάρου ή ιστού την ηλεκτρική δραστηριότητα αυτού) 

…μας δίνουν τη δυνατότητα να δούμε ποιες περιοχές του εγκεφάλου είναι ενεργές.

Απεικονίσεις, από τις άνω μεθόδους, έχουν δείξει πως ανεξάρτητα της κατάστασης του ατόμου – ξύπνιος ή κοιμισμένος- είναι ενεργές όλες οι περιοχές. Μόνο σε περιπτώσεις εγκεφαλικών βλαβών εμφανίζονται στις απεικονίσεις περιοχές μη ενεργές. 

 Τέλος, τα νευρικά κύτταρα που δεν τίθενται υπό χρήση, εκφυλίζονται, επομένως, αν όντως λειτουργούσε μόνο το 10% του εγκεφάλου, θα υπήρχε εκφυλιστικό φορτίο της τάξης του 90%, το οποίο θα ήταν εμφανές κατά την αυτοψία εγκεφάλων υγιών ατόμων. 

 Τι συμβαίνει τελικά; 

Λειτουργεί το 100% του εγκεφάλου. Κάθε φορά πυροδοτούνται τα απαιτούμενα της δεδομένης στιγμής νευρικά κύτταρα και αυτό  γιατί είναι ενεργειακά και λειτουργικά αποδοτικότερο. Εάν πυροδοτούνταν όλα μαζί ταυτόχρονα ,δηλαδή 86 δις. νευρώνες, θα είχε σαν αποτέλεσμα επιληπτική κρίση (γενικευμένη τονικοκλονική ).Φαίνεται, εξάλλου, και σε απεικονίσεις PET, ότι το σύνολο του εγκεφάλου λειτουργεί.