Μύθοι, θρύλοι, ξεματιάσματα και δεισιδαιμονίες αποτελούν μέρος της καθημερινής πάλης ενός ερευνητή που θέλει να διαδώσει την επιστήμη αλλά και ενός οποιουδήποτε πολίτη που πιστεύει στην επιστημονική απόδειξη πριν πιστέψει στο.. κατακάθι του ελληνικού καφέ του.

Ο καρκίνος αποτελεί ίσως αυτή τη στιγμή την μεγαλύτερη πρόκληση για την βιοϊατρική κοινότητα και είναι σίγουρα ένα θέμα που από μόνο του προκαλεί τρόμο. Σε αυτόν έρχεται να προστεθεί και η τρομολάγνα μετάδοση ψευδών επιστημονικών στοιχείων. Καλό θα ήταν επομένως να επιδιώξουμε ένα debugging των πιο συχνών μύθων γύρω από τον καρκίνο. Ξεκινάμε λοιπόν με ένα από τα πιο πρόσφατα και δυνατά hits των αντιεπιστημονικών charts:  

Η κατανάλωση ζάχαρης προκαλεί ή επιδεινώνει τον καρκίνο.

Παρόλο που η έρευνα έχει δείξει ότι τα καρκινικά κύτταρα καταναλώνουν περισσότερη ζάχαρη (γλυκόζη) από τα φυσιολογικά κύτταρα, καμία μελέτη δεν έχει δείξει ότι η κατανάλωση ζάχαρης θα προκαλέσει denovo ή θα επιδεινώσει έναν υπάρχων καρκίνο ή ότι η απόχη από την κατανάλωση ζάχαρης, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ο καρκίνος να συρρικνωθεί ή να εξαφανιστεί.

Ωστόσο, μια δίαιτα με, μεταξύ άλλων, υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη μπορεί να συμβάλει στην αύξηση του σωματικού βάρους και η παχυσαρκία συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων τύπων καρκίνου.

Σχεδόν όλα τα στοιχεία που συνδέουν την παχυσαρκία με τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου προέρχονται από μεγάλες μελέτες παρατήρησης (cohortobservational studies). Ωστόσο, τα δεδομένα από μελέτες παρατήρησης μπορεί να είναι δύσκολο να ερμηνευθούν και δεν μπορούν να αποδείξουν οριστικά ότι η παχυσαρκία προκαλεί καρκίνο. Αυτό συμβαίνει επειδή τα παχύσαρκα ή υπέρβαρα άτομα μπορεί να διαφέρουν από τον γενικό πληθυσμό με περισσότερους τρόπους πέρα από το λίπος του σώματος τους και είναι πιθανό ότι αυτές οι διαφορές – και όχι το σωματικό τους λίπος – εξηγούν το διαφορετικό επίπεδο κινδύνου τους.

Παρά τους περιορισμούς των ερευνών, υπάρχουν συνεπείς ενδείξεις ότι υψηλότερες ποσότητες σωματικού λίπους σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο από έναν αριθμό καρκίνων (1), μεταξύ των οποίων:

Καρκίνος του ενδομητρίου: Οι παχύσαρκες και οι υπέρβαρες γυναίκες είναι περίπου δύο έως τέσσερις φορές πιο πιθανό να αναπτύξουν καρκίνο του ενδομητρίου και οι εξαιρετικά παχύσαρκες γυναίκες είναι περίπου επτά φορές πιο πιθανό. Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του ενδομητρίου αυξάνεται με την αύξηση του σωματικού βάρους στην ενηλικίωση, ιδιαίτερα σε γυναίκες που δεν έχουν ποτέ υποστεί ορμονική θεραπεία κατά την εμμηνόπαυση (2).

Καρκίνος του ήπατος: Οι άνθρωποι που είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι έχουν έως και διπλάσιες πιθανότητες από τους ανθρώπους με φυσιολογικό βάρος να αναπτύξουν καρκίνο του ήπατος. Η σχέση μεταξύ παχυσαρκίας και καρκίνου του ήπατος είναι ισχυρότερη στους άνδρες από τις γυναίκες (3,4).

Καρκίνος των νεφρών: Οι άνθρωποι που είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι έχουν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες από τους ανθρώπους με φυσιολογικό βάρος να αναπτύξουν καρκίνο των νεφρικών κυττάρων, την πιο κοινή μορφή καρκίνου των νεφρών (5). Η συσχέτιση του καρκίνου των νεφρικών κυττάρων με την παχυσαρκία είναι ανεξάρτητη από τη συσχέτισή του με την υψηλή αρτηριακή πίεση, έναν γνωστό παράγοντα κινδύνου για τον καρκίνο των νεφρών (6).

Καρκίνος του μαστού: Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες ένας υψηλότερος ΔΜΣ συνδέεται με μια μέτρια αύξηση του κινδύνου καρκίνου του μαστού. Για παράδειγμα, η αύξηση του ΔΜΣ κατά 5 μονάδες συνδέεται με αύξηση του κινδύνου κατά 12% (7). Μεταξύ των μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών, οι παχύσαρκοι παρουσιάζουν αύξηση 20% έως 40% του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του μαστού σε σύγκριση με τις γυναίκες με φυσιολογικό βάρος (8). Οι υψηλότεροι κίνδυνοι παρατηρούνται κυρίως σε γυναίκες που δεν έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ μετεμμηνοπαυσιακή ορμονοθεραπεία και για όγκους που εκφράζουν υποδοχείς ορμονών. Η παχυσαρκία είναι επίσης ένας παράγοντας κινδύνου για τον καρκίνο του μαστού στους άνδρες (9).

Πώς μπορεί η παχυσαρκία να αυξήσει τον κίνδυνο καρκίνου;

Διάφοροι πιθανοί μηχανισμοί έχουν προταθεί για να εξηγήσουν πώς η παχυσαρκία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ανάπτυξης ορισμένων καρκίνων.

• Οι παχύσαρκοι άνθρωποι συχνά πάσχουν από κάποια χρόνια φλεγμονή χαμηλού επιπέδου, η οποία μπορεί, με την πάροδο του χρόνου, να προκαλέσει βλάβη στο DNA. Η μακροχρόνια συσσώρευση τέτοιων βλαβών στο γονιδίωμα μπορεί με τη σειρά της να οδηγήσει σε ανάπτυξη καρκίνου. Τα άτομα με υπερβολικό βάρος είναι πιο πιθανό από τα φυσιολογικά άτομα να έχουν διαταραχές που συνδέονται ή προκαλούν κάποια χρόνια τοπική φλεγμονή (10).
• Ο λιπώδης ιστός παράγει υπερβολικές ποσότητες οιστρογόνου, υψηλά επίπεδα του οποίου έχουν συσχετιστεί με αυξημένους κινδύνους εμφάνισης καρκίνου του μαστού, του ενδομητρίου, των ωοθηκών και κάποιων άλλων καρκίνων.
• Τα παχύσαρκα άτομα συχνά έχουν στο αίμα αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης και ινσουλινοειδούς αυξητικού παράγοντα-1 (IGF-1). Τα υψηλά επίπεδα ινσουλίνης και IGF-1 μπορούν να προωθήσουν την ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου, του νεφρού, του προστάτη και του ενδομητρίου (11).
• Τα λιπώδη κύτταρα παράγουν αδιποκίνες, ορμόνες που μπορούν να διεγείρουν ή να αναστείλουν την κυτταρική ανάπτυξη. Για παράδειγμα, το επίπεδο μιας αδιποκίνης που ονομάζεται λεπτίνη, το οποίο φαίνεται να προάγει τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων, στο αίμα αυξάνεται με το αυξανόμενο σωματικό λίπος.
• Τα λιπώδη κύτταρα μπορεί επίσης να έχουν άμεσες και έμμεσες επιδράσεις σε άλλους ρυθμιστές της ανάπτυξης των κυττάρων, συμπεριλαμβανομένου του στόχου της ραπαμυκίνης (mTOR) και των AMP – πρωτεϊνικών κινασών.

Συμπερασματικά, ο άμεσος συσχετισμός της κατανάλωσης ζάχαρης με την ανάπτυξη ή επιδείνωση του καρκίνου αποτελεί ΜΥΘΟ σύμφωνα με τις έρευνες.

Η δαιμονοποίηση συγκεκριμένων τροφών χωρίς τις απαραίτητες επιστημονικές αποδείξεις είναι ένα λάθος που εξαργυρώνεται ακριβά, πανικοβάλοντας και αποπροσανατολίζοντας τον κόσμο.

Την ίδια στιγμή είναι καλό να γνωρίζουμε πως εκεί που πραγματικά πρέπει να δοθεί βάση είναι στην προσπάθεια για τη διατήρηση ενός φυσιολογικού ΔΜΣ και ενός φυσιολογικού ποσοστού λίπους μέσα από μια ισορροπημένη διατροφή και έναν ενεργό τρόπο ζωής, που θα μειώσει τους συσχετιζόμενους κινδύνους όχι μόνο με την εμφάνιση καρκίνου αλλά και σωρού άλλων ασθενειών.

Πηγές

1. Lauby-Secretan B, Scoccianti C, Loomis D, et al. Body Fatness and Cancer–Viewpoint of the IARC Working Group. New England Journal of Medicine 2016; 375(8):794-798. doi: 10.1056/NEJMsr1606602Exit Disclaimer.
2. Dougan MM, Hankinson SE, Vivo ID, et al. Prospective study of body size throughout the life-course and the incidence of endometrial cancer among premenopausal and postmenopausal women. International Journal of Cancer 2015; 137(3):625-37. [PubMed Abstract]
3. Chen Y, Liu L, Wang X, et al. Body mass index and risk of gastric cancer: a meta-analysis of a population with more than ten million from 24 prospective studies. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention 2013; 22(8):1395-1408. [PubMed Abstract]
4. Campbell PT, Newton CC, Freedman ND, et al. Body mass index, waist circumference, diabetes, and risk of liver cancer for U.S. adults. Cancer Research 2016; 76(20):6076-6083. [PubMed Abstract]
5. Wang F, Xu Y. Body mass index and risk of renal cell cancer: a dose-response meta-analysis of published cohort studies. International Journal of Cancer 2014; 135(7):1673-86. [PubMed Abstract]
6. Sanfilippo KM, McTigue KM, Fidler CJ, et al. Hypertension and obesity and the risk of kidney cancer in 2 large cohorts of US men and women. Hypertension 2014; 63(5):934-41. [PubMed Abstract]
7. Renehan AG, Tyson M, Egger M, Heller RF, Zwahlen M. Body-mass index and incidence of cancer: a systematic review and meta-analysis of prospective observational studies. Lancet 2008; 371(9612):569-578. [PubMed Abstract]
8. Munsell MF, Sprague BL, Berry DA, Chisholm G, Trentham-Dietz A. Body mass index and breast cancer risk according to postmenopausal estrogen-progestin use and hormone receptor status. Epidemiologic Reviews 2014; 36:114-136. [PubMed Abstract]
9. Brinton LA, Cook MB, McCormack V, et al. Anthropometric and hormonal risk factors for male breast cancer: male breast cancer pooling project results. Journal of the National Cancer Institute 2014; 106(3):djt465. [PubMed Abstract]
10. Bishayee A. The role of inflammation and liver cancer. Advances in Experimental Medicine and Biology 2014; 816:401-435. [PubMed Abstract]
11. Gallagher EJ, LeRoith D. Obesity and diabetes: The increased risk of cancer and cancer-related mortality. Physiological Reviews 2015; 95(3):727-748. [PubMed Abstract]