Σίγουρα, όλοι μας έχουμε ακούσει για τον καρκίνο, μια από τις σοβαρότερες νόσους, η οποία μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στον θάνατο. Για την ακρίβεια, αποτελεί τη δεύτερη συχνότερη αιτία θανάτου παγκοσμίως.[1] Επιπλέον, αναμένεται ο αριθμός νέων περιπτώσεων καρκίνου κάθε χρόνο να φτάσει τα 23,6 εκατομμύρια μέχρι το 2030. 2 Οι τρεις πιο συχνοί τύποι καρκίνου είναι: καρκίνος του μαστού, του πνεύμονα και των βρόγχων και καρκίνος του προστάτη. Λόγω της μεγάλης νοσηρότητας και συχνότητας της ασθένειας, πολυάριθμοι επιστήμονες παγκοσμίως έχουν αφιερωθεί στην έρευνα του καρκίνου με σκοπό τη γρηγορότερη κι αποτελεσματικότερη διάγνωση, αλλά και στη θεραπεία των διάφορων τύπων του. Με λίγα λόγια, ως καρκίνος χαρακτηρίζεται η κατάσταση κατά την οποία παρατηρείται ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός μη φυσιολογικών κυττάρων. Αυτά τα κύτταρα μπορούν να προκαλέσουν ποικίλα προβλήματα στον οργανισμό. Επίσης, έχουν τη δυνατότητα να μεταναστεύουν και σε άλλους ιστούς, σε άλλα όργανα του σώματος. 

Πώς δημιουργείται ο καρκίνος; 

Ο καρκίνος χαρακτηρίζεται ως πολυπαραγοντική νόσος. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά αίτια που συμβάλλουν στην ανάπτυξη αυτού. Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε σε κάποιους από τους πιο χαρακτηριστικούς παράγοντες ανάπτυξης καρκίνου. 

 Είναι κοινώς αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα πως ο καρκίνος έχει σε μεγάλο βαθμό γενετικά αίτια. Πολλές μεταλλάξεις συσσωρεύονται με την πάροδο του χρόνου στο γενετικό υλικό (DNA στους ανθρώπους) και οδηγούν σε καρκίνο. Με τον όρο μετάλλαξη εννοούμε ακριβώς τις μεταλλαγές που συμβαίνουν στο γενετικό υλικό και μπορεί να οδηγούν σε νέα χαρακτηριστικά για ένα οργανισμό. Οι μεταλλάξεις μπορεί να έχουν θετικά αποτελέσματα, να μην επηρεάζουν κάποια λειτουργία ή -όπως στην περίπτωση των γενετικών ασθενειών- αρνητικά, μέσω της απορρύθμισης σημαντικών κυτταρικών μηχανισμών. Μεταλλάξεις συμβαίνουν με τυχαίο ρυθμό (φυσιολογικά), αλλά μπορεί και να δημιουργούνται από τους λεγόμενους μεταλλαξογόνους παράγοντες. Σε αυτούς ανήκουν για παράδειγμα διάφορες χημικές ουσίες, όπως και ακτινοβολία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η υπεριώδης ακτινοβολία από την οποία και πρέπει να προστατευόμαστε, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε βλάβες του DNA που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο του δέρματος. Σχετικά με τις κατηγορίες γονιδίων που εμπλέκονται στην καρκινογένεση διακρίνουμε τα ογκογονίδια και τα ογκοκατασταλτικά γονίδια. Με τον όρο γονίδιο εννοούμε περιοχές του γενετικoύ υλικού που ελέγχουν μια συγκεκριμένη λειτουργία. 

Ογκογονίδια: Πρόκειται για μεταλλαγμένες μορφές φυσιολογικών γονιδίων, τα οποία σχετίζονται με το ρυθμό ανάπτυξης και διαφοροποίησης των κυττάρων. Όταν συμβεί μεταλλαγή, μεταξύ των χαρακτηριστικών που αποκτούν αυτά τα κύτταρα είναι η ικανότητα να πολλαπλασιάζονται επ’ αόριστον με αποτέλεσμα την ανάπτυξη καρκίνου. 

Ογκοκατασταλτικά γονίδια: Πρόκειται για γονίδια που λειτουργία τους είναι η καταστολή της κυτταρικής διαίρεσης, η συμβολή στην επιδιόρθωση λαθών στο γενετικό υλικό, αλλά και ο καθορισμός για το πότε ένα κύτταρο πρέπει να πεθάνει. Όταν, λοιπόν, αυτά τα γονίδια απορρυθμίζονται, τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα οδηγώντας σε καρκίνο.[3]

Ο καρκίνος μπορεί επίσης να οφείλεται σε ιική λοίμωξη. Κάποιοι ιοί έχουν την ικανότητα να ενσωματώνουν το γενετικό τους υλικό σε αυτό του ξενιστή τους με αποτέλεσμα την πρόκληση προβλημάτων. 

       Εκτός από τους γενετικούς, υπάρχουν κι επιγενετικοί παράγοντες. Αυτός ο σχετικά νέος όρος περιλαμβάνει αλλαγές στη λειτουργία των γονιδίων, οι οποίες όμως δε γίνονται στην αλληλουχία του γενετικού υλικού. Πολύ συνοπτικά, θα μπορούσε κανείς να φανταστεί αυτές τις τροποποιήσεις σαν αλλαγές στη δομή του γενετικού υλικού, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η αλληλεπίδρασή του με πρωτεΐνες. Με αυτό τον τρόπο, επηρεάζονται για άλλη μια φορά σημαντικές κυτταρικές λειτουργίες. 

        Πέραν από τους διάφορους επιστημονικούς όρους, είναι σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας πως ο καρκίνος σχετίζεται και με τον τρόπο ζωής. Παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης της ασθένειας αποτελούν  μεταξύ άλλων το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η κατανάλωση αλκοόλ και η ανθυγιεινή διατροφή. 

Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί πως ο καρκίνος εμφανίζει ποικιλομορφία σχετικά με την ηλικία, το φύλο, την εθνικότητα επιβεβαιώνοντας την υπόθεση πως στην εμφάνιση της νόσου σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν, τόσο το γενετικό υπόβαθρο, όσο και το περιβάλλον.  Τα επίπεδα θνησιμότητας είναι μεγαλύτερα για τους άνδρες σχετικά με τις γυναίκες. Επιπλέον, κρίνεται αναγκαία η αναφορά στην ύπαρξη τόσο κληρονομικού, όσο και μη κληρονομικού καρκίνου. 

Πώς αναπτύσσεται και επεκτείνεται ο καρκίνος; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του; 

Τα 6 βασικά χαρακτηριστικά της νόσου είναι τα εξής: 

• Διατήρηση των σημάτων στο κύτταρο που οδηγούν σε πολλαπλασιασμό. 
• Καταστολή της καταστολής (!) των κυττάρων (βλ. ογκοκατασταλτικά γονίδια). 
• Ενεργοποίηση της ικανότητας μετάστασης και εισβολής σε άλλους ιστούς. 
• Δημιουργία «αθάνατων» κυττάρων: κύτταρα που μπορούν να πολλαπλασιάζονται επ’ αόριστον. 
• Επαγωγή αγγειογένεση.
• Aντοχή στον κυτταρικό θάνατο.[4] 

Παραπάνω, είδαμε συνοπτικά αίτια που οδηγούν στην εμφάνιση καρκινικών κυττάρων.  Καθώς τα καρκινικά κύτταρα αυξάνονται σε αριθμό, δημιουργούν μεγάλα κυτταρικά συσσωματώματα, τους όγκους. Τα καρκινικά, όπως όλα τα κύτταρα, έχουν ανάγκη από οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά. Αυτά παρέχονται μέσω της κυκλοφορίας του αίματος. Καθώς, όμως, ο  όγκος μεγαλώνει, τα κύτταρα απομακρύνονται από τα αιμοφόρα αγγεία και δεν μπορούν να τραφούν και οξυγονωθούν. Έτσι, στέλνουν ειδικά σήματα που οδηγούν στη δημιουργία νέων αγγείων. 

Σχετικά με τη μετάσταση και την εισβολή σε άλλους ιστούς, έχουν χαρακτηριστεί τρεις τρόποι τους οποίους  χρησιμοποιούν τα καρκινικά κύτταρα, για να το επιτύχουν: 

• Αρχικά, λόγω της αύξησης του μεγέθους του ένας όγκος μπορεί να ασκεί μηχανική πίεση στους γύρω ιστούς. 
• Υπάρχουν, επίσης, ένζυμα που διασπούν κύτταρα και ιστούς. Η προέλευση αυτών των ενζύμων δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρη. Γνωρίζουμε, ωστόσο, πως τα καρκινικά κύτταρα παράγουν αυτά σε μεγάλες ποσότητες. Επίσης, κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, που αποκρίνεται, για να καταπολεμήσει τον καρκίνο, διαθέτουν τέτοια ένζυμα. 
• Επίσης, είναι γνωστό πως τα καρκινικά κύτταρα έχουν τη δυνατότητα να μετακινούνται ευκολότερα από τα φυσιολογικά. Ο λόγος για τον οποίο αυτό παρατηρείται είναι ακόμη υπό μελέτη.[5] 

 Το πρόβλημα με τον καρκίνο είναι ακριβώς αυτή η εύκολη και γρήγορη εξάπλωσή του σε άλλους ιστούς και όργανα καθιστώντας δύσκολη την αντιμετώπισή του. 

Τι προσπάθειες γίνονται, για να αντιμετωπιστεί; 

Επιστήμονες από διάφορους κλάδους ενώνουν τις δυνάμεις τους με κοινό σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών με καρκίνο, καθώς και την καταπολέμηση της ασθένειας. Σημαντική προσπάθεια γίνεται επίσης με στόχο την έγκαιρη διάγνωση. 

Αναφορικά, θεραπευτικές προσεγγίσεις αποτελούν οι παρακάτω: 

• Χειρουργική επέμβαση 
• Χημειοθεραπεία 
• Ακτινοθεραπεία 
• Στοχευμένη θεραπεία 
• Ανοσοθεραπεία 
• Μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων 
• Υπερθερμία 
• Φωτοδυναμική θεραπεία 
• Μετάγγιση αίματος και δωρεά 
• Lasers στη θεραπεία του καρκίνου6 

Παρακάτω θα δούμε ορισμένα στοιχεία σχετικά με μερικές από τις προαναφερθείσες θεραπευτικές μεθόδους, δίχως να αναφερθούμε σε όλες τις δυνατότητες κάθε προσέγγισης. 

Με τη χειρουργική επέμβαση είναι εφικτή η αφαίρεση όγκων. Ωστόσο, αυτό δεν είναι πάντοτε δυνατό. Για παράδειγμα, ο όγκος μπορεί να μην είναι σε εύκολα προσβάσιμο σημείο και να υπάρχει κίνδυνος βλάβης άλλου ιστού. Η ακτινοθεραπεία, επίσης, χρησιμοποιείται για να καταστρέψει καρκινικά κύτταρα σε εντοπισμένο σημείο. Όταν, όμως, ο καρκίνος είναι γενικότερα εξαπλωμένος, χρησιμοποιείται χημειοθεραπεία. 

Τα τελευταία χρόνια ενεργό πεδίο έρευνας αποτελεί η Ανοσοθεραπεία. Mε απλά λόγια, οι επιστήμονες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τα όπλα του ίδιου του οργανισμού, προκειμένου να αντιμετωπίσουν ασθένειες (ανοσοποιητικό σύστημα). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα αντισώματα. Tα αντισώματα είναι πρωτεΐνες που παράγονται από κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Ο ρόλος τους είναι διττός:  αρχικά, αναγνωρίζουν παθογόνους μικροοργανισμούς/καρκινικά κύτταρα με μεγάλη ειδικότητα και στη συνέχεια είτε τα ίδια παρεμποδίζουν τη δράση τους, είτε λειτουργούν ως σήμα για άλλα στοιχεία του ανοσοποιητικού, τα οποία θα έρθουν, με σκοπό να καταπολεμήσουν την απειλή. Ένας τρόπος με τον οποίο οι επιστήμονες αξιοποιούν τα αντισώματα είναι να προσδένουν σε αυτά, τεχνητά στο εργαστήριο, διάφορα φαρμακευτικά αντικαρκινικά μόρια. Όταν αυτά εισαχθούν στον οργανισμό, θα πάνε στοχευμένα στα καρκινικά κύτταρα λόγω της ειδικής αναγνώρισης που παρέχουν τα αντισώματα, στα οποία τα φαρμακευτικά μόρια είναι προσδεμένα. 

Ο καρκίνος αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας. Πρόκειται για πολυπαραγοντική, σύνθετη νόσο.  Μεγάλο επιστημονικό δυναμικό ασχολείται ενεργά με την έρευνα σε αυτόν τον τομέα ακολουθώντας πολυάριθμες διαφορετικές προσεγγίσεις. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί, ότι -παρά τη νοσηρότητα της νόσου- οι ασθενείς και οι οικογένειες αυτών δείχνουν μεγάλη δύναμη ψυχής αποτελώντας φωτεινά παραδείγματα ζωής για όλους.