Με κινητά καιtabletνα αποτελούν πλέον προέκταση των χεριών μας, ξεκινούν και τα προβλήματα που ξεπερνούν το «παιδί μου άσε το κινητό και τρώγε» στο Κυριακάτικο τραπέζι.  Όπως και με τόσα άλλα θέματα που σχετίζονται με την τεχνολογία και την υγεία, έτσι και γύρω από τα κινητά επικρατεί πληθώρα παραπληροφόρησης.

Όταν μάλιστα η λέξη καρκίνος πέφτει στο τραπέζι τότε τα κινητά μετατρέπονται σε ραδιενεργά τέρατα με καλώδια USB για πλοκάμια.

Υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι ανησυχούν ότι τα κινητά τηλέφωνα ενδέχεται να προκαλέσουν ορισμένα είδη καρκίνου:

1. Η εκπομπή ακτινοβολίας ραδιοσυχνοτήτων (ραδιοκύματα), μια μορφή μη ιονίζουσας ακτινοβολίας, από τα κινητά. Μέρη του σώματος που βρίσκονται πλησιέστερα στην συσκευή μπορούν να απορροφήσουν αυτήν την ενέργεια.
2. Ο αριθμός των χρηστών κινητής τηλεφωνίας έχει αυξηθεί ραγδαία. Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχουν περισσότεροι από 5 δισεκατομμύρια χρήστες κινητών τηλεφώνων.
3. Με την πάροδο του χρόνου, ο αριθμός των κλήσεων κινητής τηλεφωνίας ανά ημέρα, το μήκος κάθε κλήσης και ο χρόνος που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι κινητά τηλέφωνα έχουν αυξηθεί.

Τι είναι η ακτινοβολία ραδιοσυχνοτήτων και πώς επηρεάζει το ανθρώπινο σώμα;

Η ακτινοβολία ραδιοσυχνοτήτων είναι μια μορφή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε δύο τύπους: ιονίζουσα (π.χ. ακτίνες Χ, ραδόνιο και κοσμικές ακτίνες) και μη ιονίζουσα (π.χ. ραδιοσυχνότητα και συχνότητα ισχύος). Η ακτινοβολία ορίζεται σύμφωνα με το μήκος κύματος και τη συχνότητά της. Οι συχνότητες περιγράφονται σε μονάδες που ονομάζονται Hertz (Hz). Η ενέργεια της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας καθορίζεται από τη συχνότητά της. Η ιονίζουσα ακτινοβολία είναι υψηλή συχνότητα και επομένως υψηλή ενέργεια, ενώ η μη ιονίζουσα ακτινοβολία είναι χαμηλή συχνότητα και ως εκ τούτου χαμηλή ενέργεια. Η συχνότητα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας κυμαίνεται από 30 kHz έως 300 GHz. Τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία αυτής της συχνότητας χρησιμοποιούνται για τηλεπικοινωνιακές εφαρμογές, όπως κινητά τηλέφωνα, τηλεοράσεις και ραδιοφωνικές εκπομπές. Το ανθρώπινο σώμα απορροφά ενέργεια από συσκευές που εκπέμπουν στη συχνότητα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Η δόση της απορροφούμενης ενέργειας εκτιμάται με ένα μέτρο που ονομάζεται συγκεκριμένος ρυθμός απορρόφησης (SAR), το οποίο εκφράζεται σε Watt/kg σωματικού βάρους.

Η έκθεση σε ιονίζουσα ακτινοβολία, όπως οι ακτίνες Χ, είναι γνωστό ότι αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου. Ωστόσο, παρόλο που πολλές μελέτες έχουν εξετάσει τις πιθανές επιπτώσεις της μη ιονίζουσας ακτινοβολίας από τα ραντάρ, τους φούρνους μικροκυμάτων, τα κινητά τηλέφωνα και άλλες πηγές, δεν υπάρχουν επί του παρόντος συνεπείς ενδείξεις ότι η μη ιονίζουσα ακτινοβολία αυξάνει επίσης τον κίνδυνο καρκίνου στον άνθρωπο(1).

Πώς μετράται η έκθεση στην ακτινοβολία ραδιενέργειας στις επιδημιολογικές μελέτες;

Οι επιδημιολογικές μελέτες χρησιμοποιούν πληροφορίες από διάφορες πηγές, συμπεριλαμβανομένων ερωτηματολογίων και δεδομένων από παρόχους υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας, για την εκτίμηση της έκθεσης σε ακτινοβολία. Οι εκτιμήσεις λαμβάνουν υπόψη τα ακόλουθα:

• Το πως οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούντα κινητά τηλέφωνα (τον αριθμό των κλήσεων ανά εβδομάδα ή μήνα)
• Την ηλικία και το έτος κατά το οποίο οι συμμετέχοντες στη μελέτη χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά κινητό τηλέφωνο και την ηλικία και το έτος της τελευταίας χρήσης (επιτρέπει τον υπολογισμό της διάρκειας χρήσης και του χρόνου από την έναρξη της χρήσης)
• Τις συνολικές ώρες χρήσης καθ ‘όλη τη διάρκεια ζωής, υπολογιζόμενες από τη διάρκεια των τυπικών χρόνων κλήσης, τη συχνότητα χρήσης και τη διάρκεια χρήσης

Τι έχει δείξει η επιδημιολογική έρευνα σχετικά με τη σχέση μεταξύ της χρήσης κινητού τηλεφώνου και του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου;

Οι ερευνητές πραγματοποίησαν αρκετούς τύπους επιδημιολογικών μελετών στους ανθρώπους για να διερευνήσουν τη σχέση μεταξύ της χρήσης κινητού τηλεφώνου και του κινδύνου κακοήθων (καρκινικών) όγκων στον εγκέφαλο, όπως γλοιώματα, καθώς και καλοήθων (μη καρκινικών) όγκων, όπως μηνιγγιώματα (συνήθως καλοήθεις όγκοι στις μεμβράνες που καλύπτουν και προστατεύουν τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό).

Σε ένα είδος μελέτης, που ονομάζεται μελέτη περίπτωσης-ελέγχου, η χρήση κινητού τηλεφώνου συγκρίνεται μεταξύ ανθρώπων με αυτούς τους τύπους όγκων και ανθρώπων χωρίς αυτούς. Σε ένα άλλο είδος μελέτης, που ονομάζεται μελέτη κοόρτης, μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων που δεν έχουν καρκίνο κατά την είσοδο στη μελέτη παρακολουθείται με την πάροδο του χρόνου και συγκρίνεται ο ρυθμός εμφάνισης όγκων σε άτομα που εντέλει χρησιμοποιήσαν ή όχι κινητά τηλέφωνα. Τα δεδομένα εμφάνισης καρκίνου μπορούν επίσης να αναλυθούν με την πάροδο του χρόνου για να διαπιστωθεί εάν οι ρυθμοί όγκων στον εγκέφαλο άλλαξαν δραματικά σε μεγάλους πληθυσμούς κατά τη διάρκεια της αύξησης της χρήσης των κινητών τηλεφώνων.

Αυτές οι μελέτες δεν έχουν δείξει σαφή συσχέτιση μεταξύ χρήσης κινητού τηλεφώνου και καρκίνου.

Ποια είναι τα ευρήματα από τις πειραματικές μελέτες;

Το 2011, δημοσιεύθηκαν δύο μικρές μελέτες που εξέταζαν τον μεταβολισμό της γλυκόζης στον εγκέφαλο ανθρώπων μετά τη χρήση κινητού. Τα αποτελέσματα ήταν ασυνεπή. Ενώ η μια μελέτη έδειξε αυξημένο μεταβολισμό γλυκόζης στην περιοχή του εγκεφάλου κοντά στην κεραία σε σύγκριση με τους ιστούς στην αντίθετη πλευρά του εγκεφάλου(2), η άλλη μελέτη βρήκε μειωμένο μεταβολισμό γλυκόζης στη πλευρά του εγκεφάλου όπου το τηλέφωνο χρησιμοποιήθηκε (3). Οι συντάκτες σημείωσαν ότι τα αποτελέσματα ήταν προκαταρκτικά και ότι τα πιθανά αποτελέσματα στην υγεία από μεταβολές του μεταβολισμού της γλυκόζης στους ανθρώπους ήταν άγνωστα. Τέτοια ασυνεπή ευρήματα δεν είναι ασυνήθιστα σε πειραματικές μελέτες των βιολογικών επιπτώσεων της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στους ανθρώπους. Μερικοί παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν σε ασυνέπειες σε τέτοιες μελέτες περιλαμβάνουν παραδοχές που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση των δόσεων και αδυναμία λήψης υπόψη των επιδράσεων στη θερμοκρασία. Μια άλλη μελέτη διερεύνησε τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο των ανθρώπων που εκτέθηκαν στην ακτινοβολία ραδιοσυχνοτήτων από τα κινητά τηλέφωνα και δεν βρήκε καμία ένδειξη για επίδραση στη ροή του αίματος (4). Οι πρώτες μελέτες που αφορούσαν εργαστηριακά ζώα δεν έδειξαν η ακτινοβολία ραδιοσυχνοτήτων να αύξησε τον κίνδυνο για καρκίνο. Λόγω των ασυνεπών ευρημάτων από επιδημιολογικές μελέτες στον άνθρωπο και της έλλειψης σαφών δεδομένων από προηγούμενες πειραματικές μελέτες σε ζώα, το 1999 το Εθνικό Πρόγραμμα Τοξικολογίας των ΗΠΑ (NTP) μελέτησε ακτινοβολία ραδιοσυχνοτήτων (συχνότητες 2G και 3G) σε αρουραίους και ποντικούς (5, 6). Αυτό το μεγάλο έργο διεξήχθη σε εξειδικευμένα εργαστήρια που ελέγχουν πηγές ακτινοβολίας και μετρούν τα αποτελέσματά τους. Τα τρωκτικά δέχτηκαν έκθεση σε ολόκληρο το σώμα 3, 6 ή 9 Watt ανά χιλιόγραμμο σωματικού βάρους για 5 ή 7 ημέρες την εβδομάδα για 18 ώρες την ημέρα σε κύκλους των 10 λεπτών. Τα κύρια αποτελέσματα που παρατηρήθηκαν ήταν ένας μικρός αριθμός καρκινικών κυττάρων Schwann στην καρδιά και μη καρκινικές μεταβολές (υπερπλασία) στους ίδιους ιστούς για τους αρσενικούς αρουραίους, αλλά όχι για  τους θηλυκούς αρουραίους, ούτε για τους ποντικούς συνολικά. Αυτά τα πειραματικά ευρήματα εγείρουν νέες ερωτήσεις σχετικά με τις δυνατότητες της ακτινοβολίας ραδιοσυχνοτήτων να επιφέρει αλλαγές στα κύτταρα της καρδιάς.

Οι καρκίνοι στην καρδιά είναι εξαιρετικά σπάνιοι στους ανθρώπους, όπου τα πρωταρχικά αποτελέσματα όσον αφορά την έκθεση σε ακτινοβολία ραδιοσυχνοτήτων από κινητά τηλέφωνα αφορούν όγκους στον εγκέφαλο και στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

Το NTP δήλωσε ότι θα συνεχίσει να μελετά αυτή την έκθεση σε ζωικά μοντέλα για να προωθήσει περαιτέρω την κατανόησή μας για τις βιολογικές βάσεις των αποτελεσμάτων που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις στην υγεία από τη χρήση κινητού τηλεφώνου;

Έχει αναφερθεί ευρύ φάσμα επιπτώσεων στην υγεία με τη χρήση κινητού τηλεφώνου. Επειδή ο εγκέφαλος είναι το κύριο εκτεθειμένο όργανο στην ακτινοβολία,οι νευρολογικές επιδράσεις προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία. Ωστόσο, οι μελέτες μνήμης, μάθησης και γνωστικής λειτουργίας γενικά παρήγαγαν ασυνεπή αποτελέσματα (7-10).

Ο πραγματικά πιο συνεπής κίνδυνος για την υγεία που συνδέεται με τη χρήση κινητού τηλεφώνου αφορά τα ατυχήματα κατά την οδήγηση (11, 12).

Τι έχουν πει οι οργανώσεις εμπειρογνωμόνων για τον κίνδυνο καρκίνου από τη χρήση κινητού τηλεφώνου;

Το 2011, η Διεθνής Υπηρεσία Έρευνας για την Αποποίηση Ευθύνης του Καρκίνου (IARC), μια συνιστώσα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, διόρισε μια Ομάδα Εργασίας εμπειρογνωμόνων για να επανεξετάσει όλα τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τη χρήση των κινητών τηλεφώνων.

Η ομάδα εργασίας ταξινόμησε το κινητό τηλέφωνο ως “πιθανώς καρκινογόνο για τον άνθρωπο”, με βάση περιορισμένα στοιχεία από μελέτες σε ανθρώπους, περιορισμένα στοιχεία από μελέτες σε τρωκτικά και ασυνεπείς ενδείξεις από μηχανιστικές μελέτες (13).

Το 2011, η Αμερικανική Εταιρεία Καρκινοπαθών δήλωσε ότι η ταξινόμηση κατά IARC σημαίνει ότι μπορεί να υπάρχει κάποιος κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου που να σχετίζεται με την ακτινοβολία ραδιοσυχνότητας, αλλά τα στοιχεία δεν είναι αρκετά ισχυρά.

Συμπερασματικά, μην πανικοβάλεστε και μην διαδίδετε ασταθείς ισχυρισμούς χωρίς επιστημονική βάση. Χρησιμοποιήστε τα κινητά με σύνεση και χωρίς υπερβολή αφήνοντας χώρο για κριτική σκέψη πάνω στα υπάρχοντα επιστημονικά δεδομένα.

Και πάνω από όλα με βάση τα ως τώρα αληθή στοιχεία, δεν με νοιάζει καθόλου αν θες να αφήσεις το κινητό στην άκρη για να κοινωνικοποιηθείς με την θεία Ευτέρπη την Κυριακή, θα προτιμούσα να το αφήσεις απ’ την αγκαλιά σου το βράδυ όταν το πρόσωπο βγει offline, αλλά πραγματικά ΑΦΗΣΕ ΤΟ στην άκρη όταν ΟΔΗΓΑΣ. 

Πηγές:

1. 2015. Scientific Committee on Emerging and Newly Identified Health Risks: Potential health effects of exposure to electromagnetic fields (EMF): http://ec.europa.eu/health/scientific_committees/emerging/docs/scenihr_o_041.pdfExit Disclaimer, accessed August 15, 2015
2. Volkow ND, Tomasi D, Wang GJ, et al. Effects of cell phone radiofrequency signal exposure on brain glucose metabolism. JAMA 2011; 305(8):808–813.
3. Kwon MS, Vorobyev V, Kännälä S, et al. GSM mobile phone radiation suppresses brain glucose metabolism. Journal of Cerebral Blood Flow and Metabolism 2011; 31(12):2293-301.
4. Kwon MS, Vorobyev V, Kännälä S, et al. No effects of short-term GSM mobile phone radiation on cerebral blood flow measured using positron emission tomography. Bioelectromagnetics 2012; 33(3):247-56.
5. Gong Y, Capstick M, Kuehn S, et al. Life-time dosimetric assessment for mice and rats exposed in reverberation chambers of the 2-year NTP cancer bioassay study on cell phone radiation. IEEE Transactions on Electromagnetic Compatibility 2017; 59(6):1798-1808. [PubMed Abstract]
6. Capstick M, Kuster N, Kuehn S, et al. A radio frequency radiation exposure system for rodents based on reverberation chambers. IEEE Transactions on Electromagnetic Compatibility 2017; 59(4):1041-1052
7. Brzozek C, Benke KK, Zeleke BM, Abramson MJ, Benke G. Radiofrequency electromagnetic radiation and memory performance: Sources of uncertainty in epidemiological cohort studies. International Journal of Environmental Research and Public Health 2018;15(4). pii: E592. [PubMed Abstract]
8. Zhang J, Sumich A, Wang GY.Acute effects of radiofrequency electromagnetic field emitted by mobile phone on brain function. Bioelectromagnetics 2017; 38(5):329-338.
9. Foerster M, Thielens A, Joseph W, Eeftens M, Röösli M. A prospective cohort study of adolescents’ memory performance and individual brain dose of microwave radiation from wireless communication. Environmental Health Perspectives 2018; 126(7):077007.
10. Guxens M, Vermeulen R, Steenkamer I, et al. Radiofrequency electromagnetic fields, screen time, and emotional and behavioural problems in 5-year-old children. International Journal of Hygiene and Environmental Health 2018 Oct 9. pii: S1438-4639(18)30502-9.
11. Atchley P, Strayer DL. Small screen use and driving safety. Pediatrics 2017; 140(Suppl 2):S107-S111.
12. Llerena LE, Aronow KV, Macleod J, et al. An evidence-based review: distracted driver. The Journal of Trauma and Acute Care Surgery 2015; 78(1):147-152
13. Schüz J, Elliott P, Auvinen A, et al. An international prospective cohort study of mobile phone users and health (Cosmos): design considerations and enrolment. Cancer Epidemiology 2011; 35(1):37-43